DİYARBAKIR - İslâm dünyasının en büyük düşünürlerinden biri olan İmam-ı Gazali 11. yüzyılın son yarısı ile 12. yüzyılın başlarına damgasını vurmuş, asıl adı Muhammed bin Muhammed bin Muhammed bin Ahmed`dir. İlmi derinliğinden dolayı, `İslam`ın delili, İslam`ın hak olduğunun ispatı` anlamına gelen "Hüccetü`l-İslam" ve "Zeynü`d-din" sıfatlarıyla anılmıştır. Batı dillerin de Algazel olarak tanınmaktadır. İçtihadı, Şafii mezhebine uygundu.

İmam-ı Gazali, Hicri 450, Miladi 1058 yılında İran`ın Tus şehrinde dünyaya gelmiştir. İlköğrenimini Tus şehrinde Ahmed b. Muhammed er-Razikâni`den Fıkıh dersleri almış, daha sonra Cürcan şehrine giderek Ebû Nasr el-İsmaili`den eğitim görmüş, 28 yaşına kadar Nişabur Nizamiye Medresesi`nde ilim öğrenmiştir.

Sapkın fikirleri savunanları susturdu
Hocası İmam-i Harameyn Abdülmelik el-Cüveyni vefatı üzerine, Nişabur`dan Büyük Selçuklu Devleti`nin ilk veziri olan Nizamülmülk`ün daveti üzerine Bağdat`a gitmiş, Nizamülmülk tarafından 1091 yılında Nizamiye Medresesi`nin Baş Müderrisliği`ne getirilmiştir. Bu görevi süresince İmam Gazali üç yüze yakın öğrenci yetiştirmiş ve öğrencilerine gerekli olan bütün ilimleri öğretmiştir. Öğrencileri arasında Muhammed bin Esad et-Tusi, Ebu Mansur Muhammed, Ebu Abdullah Cümert el-Hüseyni, Ebu`l-Hasan el-Belensi gibi pek çok İslam âlimi mevcuttur.

İlim meclisindeki âlimleri, ilmiyle ve meseleleri izah etmekteki üstün yeteneğiyle kendine hayran bırakmıştır. Gazali o sıralarda Büyük Selçuklu Devleti`nde ortaya çıkan sapkın akımları savunanlar Gazali`nin karşısında Allah`ın ona nasip ettiği parlak zekâsı, yüksek ilmi ve üstün hitabet yeteneğiyle yapabilecekleri hiçbir şeyin kalmadığı bilinmektedir.

Avrupalılar dünyanın düz olduğu zannederken, O yuvarlak olduğunu söylüyordu
İmam Gazali`nin sahip olduğu üstün ilimler, döneminin Avrupalı filozoflarını her açıdan geride bırakır nitelikteydi. Avrupa`da dünyanın düz olduğu zannedilirken, İmam Gazali, dünyanın yuvarlak olduğunu, karaciğerde kanın zehir ve mikroplardan temizlenip tazelendiğini, safra ve lenfle zararlı madde eriyiklerinin burada kandan ayrıldığını ve tüm bunlar olurken dalağın, böbreklerin ve safra kesesinin rollerini, kanın madde miktarlarındaki oranın değişmesi ile sağlığın bozulacağı gibi detaylı bilgilerini, delilleriyle açıklıyordu.

İmam Gazzâli, kelam, felsefe, fıkıh ve usûl-ü fıkıh gibi birçok ilim dalıyla ilgilenmiş ve bunların her biri üzerinde eserler vermiştir.

İmam-ı Gazali, 1111 (Hicri 505) yılının Cemaziyelevvel ayının 14. Pazartesi günü, büyük kısmını zikir, tâat ve Kur`an-ı Kerim okumakla geçirdiği gecenin sabah namazı vaktinde abdest tazeleyip namazını kıldıktan sonra yanındakilerden kefen isteyerek kefeni öpüp yüzüne sürüp, başına koyduktan sona: "Ey benim Rabbim, Mâlikim! Emrin başım gözüm üzere olsun" diyerek vefat etti.

Önemli Eserleri
İmam Gazali yaşadığı dönem boyunca birçok eser yazmış, `Mevduât-ul-Ulum` adlı kitabında, yaklaşık 1000 eseri olduğu bildirilmektedir. Eserlerinde genellikle, İslam dini ve ahlakının hemen her alanı ile ilgili bilgiler olduğu gibi, her seviyedeki insanın kolaylıkla anlayabileceği bir üslup hâkimdir.

İmam Gazali`nin eserleriyle ilgili olarak Avrupalılar uzun süren ayrıntılı incelemeler yapmışlardır. Bunlardan Fransız P. Bouyges, Essaie de Chronologie des Oeuvres de al-Ghazâli adlı eserinde İmam-ı Gazali`nin 404 kitabının ismini vermiştir. Başka bir araştırmacı olan Brockelmann da Geschichte Der Arabischen Litteratur adlı eserinde, Gazali`nin eserlerinden 75 tanesinin listesini vermiştir. 1959`da dört Alman ordinaryüs Profesör, İmam Gazali`nin kitaplarını okuyarak, İslam dinine hayran olmuşlar ve kitaplarını Almancaya tercüme ederek Müslüman olmuşlardır.

İslam dünyasının, Moğol saldırıları sırasında yakılıp yakılan binlerce kütüphane içerisinde, İmam- Gazali`ye ait sayısız eserinde yok olduğu ve bu nedenle Gazali`ye ait eserlerin tam bir listesi ve tasnifi yapılamamıştır.

Tanınmış Eserlerinden Bazıları:
İhyâu-Ulumiddin, Kimyâ-ı Seâdet, Cevahir-ül-Kur`ân, Kavâid-ül-Akâid, Kitab-ül-İktisâd fil İtikad, İlcâm-ül-Avâm an İlm il-Kelam, Mizân-ül-Amel, Dürret-ül-Fahire, Eyyüh-el-Veled, Kıstâs ül-Müstekim, Tehâfet-ül-Felâsife, Mekâsıd-ül-Felâsife, El-Munkızu Aniddalâl, El-Fetâvâ, Hülâsât-üt-Tasnif fit-Tesavvuf, İlcâm-ül-Avâm, Eyyüh-el-Veled, El-Munkızu Aniddalâl, Durret-ül-Fahire, Kimyâ-ı Seâdet.

İmam Gazali`den Öğütler:
"Allah`u Teâlâ`nın her yaptığımızı her düşündüğümüzü bildiğini unutmamalıyız. İnsanlar birbirinin dışını görür. Allah`u Teâlâ ise, hem dışını hem içini görür. Bunu bilen bir kimsenin işleri ve düşünceleri edepli olur."

"Ey nefsim, `sonra tövbe ederim ve iyi şeyler yaparım`, diyorsan, ölüm daha önce gelebilir, pişman olup kalırsın. Yarın tövbe etmeyi bugün tövbe etmekten kolay sanıyorsan, aldanıyorsun."

"Belaya şükretmek lazımdır. Çünkü küfür ve günahlardan başka bela yoktur ki, içinde senin bilmediğin bir iyilik olmasın! Allah, senin iyiliğini senden iyi bilir."

"Allah`ın verdiği nimeti, O`nun sevdiği yerde harcamak şükür; sevmediği yerde kullanmak ise küfran-ı nimettir. (nimeti inkâr etmektir)"

"Bir sözü söyleyeceğin zaman düşün!" Eğer o sözü söylemediğin zaman mesul olacaksan söyle. Yoksa sus!"

"Atalarının dindarlığı ile kurtulacağını zannedenler; babalarının yemesiyle kendi karınlarının doyacağını, onların içmesiyle susuzluklarının gideceğini, onların okumasıyla bilgili olacağını sananlara benzerler."

"Yaş ve genç ağacın eğilip bükülebileceği, kart ve kuru ağacın eğilmeyi kabul etmeyeceği herkesin bildiği bir gerçektir."

Veysi Çetik - İLKHA