Kıdem tazminatının ne olduğunu çoğu çalışan bilmez. Bilmediğinden dolayı da işten çıkarmalarda kıdem tazminatının peşine düşmez ve bu hakkını almaz. Hâlbuki kıdem tazminatı çalışma hayatının en önemli ve hassas konularından biridir. Çalışanlar için işsiz kalınan dönemde veya emeklilikte pek çok eksiği kapatan parasal bir haktır.
Kıdem tazminatı işverenler için bir maliyet olduğundan, kimi işveren işçinin bilgisizliğinden faydalanarak kıdem tazminatını hiç ödemez veya işin sahtekârlığına giderek işçiyi her yıl yılı dolmadan işten çıkmış gibi gösterir. Neredeyse her sene yıl dolmadan bunu tekrar ettiğinden neredeyse hiçbir işçi işten çıkarmalarda kıdem tazminatı alamaz.
Bu yazım da kıdem tazminatı nedir ne değildir? Sorularına cevap aradım.
Öncelikle şunu belirtelim ki kıdem tazminatı işçilere tanınmış bir haktır. 4/a`lılar diğer bir adıyla SSK`lılar bu haktan faydalanabilir. Borçlar Kanunu`na tabi olarak çalışan işçiler hariç tüm işçilerin kıdem tazminatı alma hakkı bulunmaktadır.
Bağ-Kur`luların ve memurların kıdem tazminatı alma hakları yoktur. Diğer yandan, Basın İş ve Deniz İş Kanunu`na tabi çalışan gazetecilerin ve gemi adamlarının da kıdem tazminatı alma hakkı bulunmaktadır.
Bir işçinin iş sözleşmesinin kanunda belirtilen nedenlerle sona ermesi, kıdem tazminatı alabilmesi için yeterli değildir. Aynı işverene bağlı olarak en az 1 yıl çalışmış olmak şarttır. Yani, bir işçi iş sözleşmesi feshedilmiş veya istifa etmiş olsa bile, en az 1 yıldır aynı işverene bağlı olarak çalışmamış ise kıdem tazminatı alamaz. İşte bu maddeye dayanarak kimi işveren işçiyi bir yılı dolmadan işten ayrılmış gibi gösterir. Diğer bir değişle giriş çıkış yapar.
İşçinin kıdem tazminatı alabilmesi için gerekli 1 yıllık sürenin hesabında aynı işverene bağlı farklı işyerlerinde çalıştığı süreler birlikte değerlendirilir. Örneğin (A) işverenine bağlı (B) işyerinde 6 ay ve(C) işyerinde 8 ay çalışmış bir işçi kıdem tazminatına hak kazanır. Bu noktada önemli olan, (B) ve (C) işyerlerinin aynı işverene ait olmasıdır. Diğer yandan, işçi farklı işverenlere bağlı işyerlerinde 1 yıldan az süreyle çalışmış ise kıdem tazminatına hak kazanamaz.
Bir yıllık sürenin hesabında deneme süresi de dikkate alınır. Sigortasız çalışılan bir dönem varsa, bu dönem bile kıdem tazminatı hesabında dikkate alınmalıdır. İşçilerin işyerinde ilk kez çalışmaya başladıkları dönemden itibaren 1 yıllık süre işlemeye başlar. Bu sürenin deneme süresi olması veya bu dönemde sigortasının ödenmemesi sonucu değiştirmez.
İşçiler genel olarak istifa ettiklerinde kıdem tazminatı alamazlar. Ancak istisnaları vardır. Kadın işçiler evlilik tarihinden itibaren 1 yıl içerisinde istifa ederlerse tazminat alır. Yine 8 Eylül 1999 ve öncesinde ilk kez sigortalı olan kişiler 15 yıl sigortalılık süresi ve 3 bin 600 gün prim ödeme gün sayısını doldurmuşsa, SGK` dan aldıkları yazıyı işverene verdikten sonra istifa ederek kıdem tazminatlarını alabilir. Erkek işçiler askere giderken istifa ederek kıdem tazminatına hak kazanabilir. Ancak en az 1 yıl çalışmış olma şartına dikkat etmek gerekir.
Kıdem tazminatı, her 1 yıl için 30 günlük brüt ücret kadardır. Dolayısıyla, 1 yıllık kıdemi olan işçi 1 aylık brüt ücreti tutarında kıdem tazminatına hak kazanır. 1 yılın altındaki süreler için orantılı olarak hesaplama yapılır. Brüt ücret hesaplanırken kasa tazminatı, yemek yardımı, çocuk zammı gibi ödemeler de brüt ücrete dâhil edilir ve bu ücret üzerinden tazminat hesaplanır. İşçiler kıdem tazminatlarını o işverenin işyerinde geçirdikleri süre üzerinden alırlar.
Hasan Sabaz
Abdullah Aslan
Özkan Yaman
M. Zülküf YEL
