Hadisin tamamının meali şöyledir:

“Size cennet ehlini haber vereyim mi? Her zayıf ve güçsüz olan kimsedir. Öyle bir kimsedir ki, bir konuda Allah’a yemin etse, Allah onun yeminini boşa çıkarmaz, yerine getirir. Size cehennem ehlini de haber vereyim mi? Her katı yürekli, şımarık, kibirli olan kimsedir.”(Buharî, tefsir, 68; Müslim, cennet, 46-47).

- Hadiste Cennet ehlinin özelliği olarak belirtilen “zayıf”tan maksat, güçsüz, dünyanın mal-mülk, makam, mevki gibi bir nüfuza sahip olmayan kimse demektir. “Mütezaaf”tan maksat ise, dünya hali itibariyle güçsüz olduğundan, insanlar tarafından hor-hakir görülen kimse demektir. Az da olsa, bazı kimseler tarafından bu kelime “mutzaif” olarak okunmuştur. Buna göre manası, tevazu sahibi, Allah’a karşı nefsini küçük gören, ona boyun eğen kimse demektir.(bk. Nevevî, ilgili hadisin şerhi).

Buradaki zayıflıktan maksat, yumuşak kalpli olmak, imanın verdiği mahviyet anlamında olduğunu söyleyenler de vardır.(a.g.e).

- Cehennem ehli için kullanılan vasıflardan “utül” kelimesi, katı yürekli, sert ve kaba anlamına gelir. “Cevvaz “ ise, böbürlenerek yürüyen, mal biriktirip cimrilik eden, şımarıklık yapan kimse demektir. “mütekebbir” de kibirli, gururlu, büyüklük taslayan kimse anlamına gelir.(bk. a.g.e).

Bu özellikler, cennet veya cehennemliklerin hepsinin ortak paydası olduğu anlamına gelmez. Bilakis, bu vasıflar cennet veya cehenneme gidenlerden büyük bir kısmının özellikleridir.(b. a.g.e).

Bu hadis-i şerif bize gösteriyor ki; dünyanın malı-mülkü, makam-mevkii ahiret aleminde geçerli bir akçe değildir. Allah’ın değer verdiği hususların başında, kalbin, içinde barındırdığı düşüncelerdir. İçinden kendini yukarılarda gören, kibirli, katı yürekli insanların bu düşüncelerinin asıl yeri cehennemdir. Tevazu, yufka yüreklilik, cennete layık birer vasıftır.

İnsanlar, soy-sop, makam-mevki, mal-mülk sahibi olup olmamakla değil, belli karakterlerin kriterleriyle değerlendirilir. Hadiste numune olarak bunlardan bir kaçına işaret edilmiştir.

Yine bu hadisten anlaşılıyor ki, halim-selim olmak, yufka yürekli, şefkatli, mütevazı olmak, imanın özelliklerindendir. Katı yürekli olmak, başkasına hor bakmak, büyüklük taslamak küfrün özelliklerindendir. Müminler, kendilerini buna göre ayarlamalıdır. Sorularla İslamiyet