İnsanlar, varoluşsal olarak merhametli olmaya eğilimlidir. Ancak bazı insanlar, merhametli olmalarına rağmen merhametli davranmanın sonucunda tükenmişlik duygusuna kapılabilmekte ve merhametli olmakta güçlük yaşayabilmektedir. Bu durum, merhamet yorgunluğu olarak açıklanmaktadır. Bazı insanlar ise tüm olumsuz şartlara rağmen merhametli olmaya devam edebilmekte hatta merhametli olmaktan keyif ve memnuniyet duymaktadır. Bu durum ise, merhamet doyumu olarak tanımlanmaktadır.
Merhamet doyumu, başkalarına yardım etme, onlara destek olma ve hizmet etme sonucunda insanların yaşadıkları memnuniyet halidir. Merhamet doyumu, özellikle de sağlık çalışanlarının hastalara/danışanlara bakım verirken elde ettikleri olumlu hissiyatlardır. Acı çeken hastalara/danışanlara yardım etmekten ötürü artan motivasyonlarıyla birlikte yaşadıkları içsel huzurdur ve destek olmaktan, hizmet etmekten dolayı hissettikleri memnuniyettir. Başka bir deyişle merhamet doyumu, sağlık çalışanlarının hastalara/danışanlara veya onların yakınlarına yardım etmekten elde ettikleri olumlu duyguların toplamıdır.
Merhamet doyumu, hastaların/danışanların acılarına karşı duyarlı olan ve acıları dindirmek için çaba gösteren sağlık çalışanlarının vicdanlarının rahat olmasıyla ilgilidir. Merhametli olmanın nihai ödülü, hastaların/danışanların daha az acı çekmesini ve daha iyiye doğru değişmelerini görme fırsatıdır. Bu durum, sağlık çalışanlarına pozitif enerji vermekle birlikte onların moral ve motivasyonlarının yükselmesini, sevinç ve huzur elde etmesini sağlamaktadır. Merhamet etmekten doyum alan sağlık çalışanlarının iyi oluş düzeyleri yükselmektedir ve bu çalışanlar ödül ve başarıya ulaşma hazzı elde etmekte, şükran duygusuyla karşılaşmakta ve daha zinde bir ruh hali yaşamaktadır.
Sağlık çalışanları, yaptıkları işi en iyi biçimde yapabilmekten keyif aldıklarında merhamet doyumunu elde etmiş olmaktadır. Merhamet doyumu yaşayan sağlık çalışanı, iş sürecinde hastalara/danışanlara fayda sağlamanın ve onlara yardım etmenin keyifli olduğunu düşünmektedir. Meslektaşlarına, çalışma ortamına hatta topluma katkıda bulunma yeteneğinin farkında olup kendini iyi hissetmektedir. Merhamet doyumu yüksek olan sağlık çalışanları, yapmayı sevdikleri işten dolayı değişen koşullara (Örneğin; büyük bir salgınla karşılaşılması) daha kolay uyum sağlayabilmekte ve olağanüstü durumlarda/zamanlarda bile güçlü/iradeli bir duruş sergileyebilmektedir. Hastane gibi hizmet birimlerinde ya da diğer ortamlarda yaşanan olumsuz şartlara rağmen daha dayanıklı olabilmekte ve psikolojik sağlamlıkları yüksek seviyede görülebilmektedir. Ayrıca bu durumdaki sağlık çalışanları, daha mutlu düşünceler içinde olabilmekte ve kendilerini daha başarılı hissedebilmektedir. Aynı zamanda yaptıkları işten memnun oldukları için işlerini yapmaya devam edebilmekte ve bu şekilde insan yaşamının iyileştirilmesine katkı sağladıklarına inanmaktadır.
Merhamet doyumu elde eden sağlık çalışanı, koşullara bakılmaksızın hastalarıyla/danışanlarıyla daha fazla ilgilenebilmekte, onların sıkıntılarına daha duyarlı olabilmekte ve hastaların/danışanların olumsuz yaklaşımlarına karşı daha fazla anlayış ve tolerans gösterebilmektedir. Böyle bir süreç ise sağlık çalışanları ve hastalar/danışanlar arasında anlamlı ve amaçlı etkileşimlerin yaşanmasına zemin hazırlamaktadır. Ayrıca merhamet doyumu gerçekleştiğinde ortaya çıkabilecek muhtemel sonuçlardan bahsedilmektedir: istekle ve anlam yükleyerek hastalara bakım sağlama, iş performansını artırma, çalışma alanındaki yetkinliğini geliştirme, olumlu çalışma ortamı ve takım ruhu kazanma, merhamet yorgunluğuna karşı korunma, empati ve başa çıkma mekanizmalarını geliştirme, çalışma ortamına ve mesleğe katkı sağlama, vicdanî sükûnet bulma, güçlü/dayanıklı olduğunu hissetme, işe-yarar duygusunu yaşama, saygınlık kazanma vs.
Bununla birlikte, yine de belirtmekte fayda vardır: sağlık çalışanlarının hizmet birimleri ve iş motivasyonları birbirinden farklı olduğu için merhamet doyumları da birbirlerinden farklılık gösterebilmektedir. Nitekim bazı çalışanlar, para kazanma ve terfi etme ile motive olurken; bazı çalışanlar hastaların/danışanların iyileştiğini gördüğünde, destekleyici bir ortamda çalıştığında, esnek bir iş programına sahip olduğunda ve başkalarının hayatına anlamlı bir katkı sağladığında motivasyon elde edebilmektedir. Kimi çalışanlar ise yaptıkları işin kıymetinin bilinmesiyle, hastalardan/danışanlardan hoşnut edici karşılık bulmalarıyla, yetkili kişiler veya sosyal medya tarafından değer verilmeleriyle moral ve güç elde edebilmektedir. Dolayısıyla farklı değişkenlere ve çevre şartlarına göre merhamet doyumu da değişebilmektedir.
Bütün bu verilenlerden hareketle, Covid-19 salgının devam edegeldiği bu günlerde büyük bir özveriyle mücadele eden sağlık çalışanlarının merhamet doyumlarının artırılması gerektiği düşünülmektedir. Bu bağlamda çalışanların hastane ortamındaki riskli durumlara kaşı korunmaları yanı sıra onlar için daha güvenilir ve hijyenik bir ortam oluşturulması ve esnek çalışma koşulları hazırlanması önemli görülmektedir. Ayrıca gerek salgın döneminde gerekse salgın sonrasında yetkililer tarafından birtakım adımlar atılabilir: Örneğin; baş etme, stres-kaygı yönetimi, iletişim becerileri, öz-merhamet gibi konuları içeren eğitimler düzenlenebilir, ihtiyaç duyanlar için psiko-sosyal destek sağlanabilir ve çalışanları maddi boyutta motive edebilecek ekstra maaş/ücret ödenebilir. Bununla birlikte, salgın sonrasında normale dönülürken sağlık çalışanlarının iş-dışındaki yaşam koşulları kolaylaştırılabilir ve sosyo-kültürel alanlardaki bazı hizmetler (ulaşım, tatil-konaklama vs.) ücretsiz bir şekilde sunulabilir. Bunun yanı sıra sağlık çalışanları için de bazı öneriler getirilebilir: öz bakım aktiviteleri uygulamak, diyet yapmak, işlevsel aile ilişkileri geliştirmek, iyimser bir bakış açısına sahip olmak, hastalara/danışanlara karşı nazik olmak, manevi/spiritual açıdan kendini geliştirmek, bilinçli farkındalık (mindfulness) gibi egzersizler uygulamak, yaptığı işe kutsallık atfetmek (Ör. Allah rızası için yapmak). Bütün bu önerilerin hem sağlık çalışanlarının psikolojik iyi oluşlarına fayda sağlayacağı hem onların işe bağlılıklarını artıracağı hem de merhamet doyumlarını olumlu etkileyeceği düşünülmektedir.
Sonuç olarak, sağlık çalışanları açısından merhametli olmak, bazen merhametli davranmak için yeterli olmayabilir. Bazen de merhametli davranmak, sağlık çalışanlarının olumsuz bir karşılık görmelerine neden olabilir. Bu yüzden merhametli olmayı sürdürebilmeleri ancak merhamet etmekten doyum almayla gerçekleşebilir. Bunun için de bir yandan merhamet yorgunluğuna giden yolları engellemek diğer yandan da merhamet doyumuna varan müdahaleleri geliştirmek için programlar hazırlanabilir, eğitsel çalışmalar yapılabilir ve iyileştirici faaliyetler yürütülebilir.
(Eşref Nas)
Özkan Yaman
Faruk KILIMAN
M. Zülküf YEL
Dr. Abdulkadir Turan
Riyad Makaev
Mehmed Göktaş
Mirali Yıldırım
