ilim, bu sürecin bazı hayvan türlerinde yetişkinlikte dahi gerçekleştiğini kanıtlamış olsa da, insan beyni için eldeki kanıtlar şimdiye dek yalnızca dolaylı ve belirsizdi.
Ancak İsveçli bir araştırma ekibi, geliştirdikleri yeni bir bilimsel teknik sayesinde, 78 yaşına kadar olan bireylerin beyinlerinde yeni oluşmuş sinir hücreleri tespit etmeyi başardı. Dahası, ilk kez bu yeni nöronları doğuran beyin hücrelerini de belirleyebildiler.
"Science" dergisinde yayımlanan bu araştırma, "köken hücre" olarak bilinen ve vücuttaki farklı hücre türlerine dönüşme yeteneğine sahip hücrelerin beyinde gerçekten var olduğunu ve sinir hücrelerine dönüşebildiğini ortaya koyuyor.
Dresden Üniversitesi'nden nörobilim uzmanı Gerd Kempermann, "Artık köken hücrelerin insan beyninde sinir hücrelerine dönüştüğüne dair güçlü kanıtlarımız var," diyor.
Hamilelik sürecinde, insan beynindeki nöronlar gelişir ve doğuma kadar yaklaşık 100 milyar nörona ulaşır. Bu sayı, birey yaşlandıkça azalma eğilimindedir.
1962 yılında yapılan bir çalışma, fare beyinlerinin yetişkinlikte de yeni sinir hücreleri oluşturduğunu gösterdi. Daha sonra bazı insan çalışmalarında da genç nöronlar gözlendi ancak bu hücrelerin gerçekten yeni mi yoksa doğuştan gelen olgunlaşmamış hücreler mi olduğu anlaşılamadı.
Beyindeki bu nörojenez sürecinin yalnızca hafıza ve bilgi depolamada önemli rol oynayan "hipokampus" bölgesinde gerçekleştiği tahmin ediliyordu. Fakat şimdiye dek bu bölgede dönüşebilecek köken hücreler açıkça gözlemlenememişti.
Yeni Teknikle Elde Edilen Bulgular
Karolinska Enstitüsü’nden nöroloji uzmanı Marta Paterlini ve ekibi, bu süreci ortaya çıkarmak için hayatını kaybetmiş altı çocuğun beyinlerini inceledi. RNA dizileme (RNA sequencing) adı verilen yöntemle 100 binden fazla hücre incelendi ve yaşlarına göre hücrelerin hangi gelişim aşamasında olduğu belirlendi.
Paterlini, “Yeni nöron oluşumunun tek bir belirteci yok, birçok göstergenin bir araya gelmesi gerekiyor,” diyor.
Bu göstergeler çocuk beyinlerinde tanımlandıktan sonra ekip, 13 ila 78 yaş arası 19 kişinin beyinlerinde benzer işaretleri aradı. Tüm beyinlerde olgunlaşmamış nöronlar bulundu (bir tanesi hariç) ve çocuklarda olduğu gibi köken hücreler tespit edildi. Özellikle iki yetişkinin beyninde yüksek sayıda yeni hücre ve köken hücre vardı; bunlardan daha genç olanının epilepsi hastası olduğu tespit edildi. Epilepsinin, farelerde nöron üretimini artırdığı bilinmekte; ancak insanlar için bu bağlantı henüz kesin değil.
Başka Beyin Bölgelerinde de Olabilir
Araştırmacılar, yeni nöronların hipokampusa ek olarak başka bölgelerde de oluşabileceğini düşünüyor. Örneğin farelerde "olfaktör soğan" bölgesinde bu süreç düzenli şekilde gözleniyor.
Nörojenez ve Beyin Hastalıkları
Araştırmalar, nörojenezdeki bozulmanın Alzheimer ve depresyon gibi hastalıklarla ilişkili olabileceğini gösteriyor. Karolinska Enstitüsü'nden nörolog Onute Dometre, "İnsan beyninde nöronların nasıl oluştuğunu anlamak, birçok hastalığın tedavisinin önünü açabilir," diyor.
Kempermann ise şu sonuca dikkat çekiyor: “Eğer bilim, nöron oluşumunun doğasını tam olarak kavrarsa, bu hücrelerin zihinsel işlevlerdeki rolünü ve nörolojik hastalıklardaki etkisini çözmeye başlayabiliriz. Bu çalışma, yıllardır süren tartışmayı geride bırakmamızı ve asıl önemli sorulara odaklanmamızı sağlıyor.”
