Caiz: Yapılması mahzurlu olmayan, işlenmesi suç teşkil etmeyen şey. İzin verilen, müsaadeli, ruhsatlı, olur, olabilir, mümkün, kâbil, münasip gibi manalara gelir.

Caiz görmek, uygun bulmak; caiz olmak; yapılması mahzurlu olmamak, dînen yasaklanmamış olmak gibi anlamlarda kullanılır. Bunun tersi, caiz olmamak, yani yapılması mahzurlu olmak, doğru olmamak veya dînen yasaklanmış olmak demektir.

Fıkıh terimi olarak caiz; yapılması sahih veya mübah olan herhangi bir fiil veya akiddir. Bazen bir fiil veya bir akid sahih (geçerli) olduğu hâlde caiz olmaz. Meselâ, cuma namazı için ezan okunurken alışverişi bırakıp namaza gitmeyen bir Müslümanın yapacağı satış muamelesi dünyevî ahkâm itibariyle sahihtir. Fakat uhrevî ahkâm itibariyle caiz değildir.

Çünkü bu durumda, Cenâb-ı Allah'ın: "Ey iman edenler! Cuma günü namaza çağrıldığı (ezan okunduğu) zaman, hemen Allah'ı anmaya koşun ve alışverişi bırakın. Eğer bilirseniz bu, elbette sizin için daha hayırlıdır." (Cum'a, 62/9) emrine muhalefet edilmiş ve uhrevî sorumluluk altına girilmiş olur. (bk. Ömer Nasuhî Bilmen, Istılahâtı Fıkhiyye Kâmusu, I/33).

Özür hâlinde bazı şartlarını yerine getirmeden niyetle namaz kılmak da caizdir. Meselâ, namaz için şart olan abdest yerine, su bulunmadığı zaman temiz toprakla teyemmüm etmek kâfidir. Ancak su olup da onu kullanmaya meşru bir engel yoksa, teyemmümle namaz kılmak caiz değildir. Bu da, "Bir özür için caiz olan şey o özrün kalkmasıyla geçersiz olur." prensibine dayanır. (bk. a.g.e., I/262)

"Caiz" ve "cevaz" aynı manaya gelmektedir. Biri masdar diğeri ise ismi faildir. Her ikisi de geçerlidir anlamına gelir. Aralarında nüans olsa bile neticesi değişmez.

"Caiz" kelimesi bir amelin geçerli olup olmadığını anlatmak için kullanılır. Ancak yapılan işin dini açıdan bazı sakıncaları olduğu anlamına da gelebilir. Örneğin namazda Fatiha'yı okumak vaciptir. Bir kişi Fatiha'yı okumadan başka âyetler okuyarak namaz kılsa namazı caizdir. Yani geçerlidir. Fakat mekruh işlenmiş ve sevabı azalmış olur. Bu nedenle "caiz" kelimesi bazı mekruhları da içine alır.

Bu kelime daha çok farz ve haram karşılığı kullanılır. Eğer bu "caizdir" deniliyorsa, farz yerine gelmiştir ve haram değildir, demektir. Bazı eksikler olabilir, ama ibadeti bozmaz veya alışveriş haram değildir, demektir.

Sorularla İslamiyet