Oturma izni nasıl alınır, süreçte nelerle karşılaşılır gibi sorular sıklıkla soruluyor. Mıhcı Hukuk Bürosundan av. Mustafa Mıhcı oturma izni ile ilgili olarak en çok merak edilen soruları cevapladı ve bilinmesi gereken önemli noktaları açıkladı. Av. Mustafa Mıhcı’nın konuya ilişkin açıklamalarına aşağıda yer verdik.

1. Oturma İzni Nedir?

Oturma izni, bir yabancının Türkiye’de yasal olarak kalabileceği sürenin dolmasından sonra ikamet etmek amacıyla aldığı izin türüdür. Çeşitli nedenlere dayalı olarak farklı türlerde oturma izinleri söz konusu olabilir.

Oturma izninin farklı çeşitleri ve bunlara göre değişen şartları vardır. Bunların haricinde her somut olay kendine has bazı hukuki meseleler barındırıyor olabilir. Bu nedenle oturma izni ile ilgili hukuki süreçte yabancılar hukuku uzmanı avukat yardımı almak önemlidir.

2. İkamet İzni Kimlere Verilir?

İkamet izni; vize süresini aşan veya vizesiz gelinmişse vize muafiyetini aşan sürede Türkiye’de kalmak isteyen kişilere verilir. Bu kişiler elbette ki bazı şartları taşımalıdır. Bunlara aşağıda değindik. Bunun yanında bazı kişilerin ikamet izni alması gerekmez. Bu kişiler de ikamet izni olmaksızın Türkiye’de oturabilecektir.

3. İkamet İzni Alması Gerekmeyenler Kimlerdir?

Bazı yabancılar oturma izninden muaf tutulmuşlardır. Bunları şu şekilde sıralayabiliriz:

• 90 güne kadar vize ile gelenler veya vizeden muaf olanlar vize süresi veya muafiyet süresi geçene kadar oturma izninden muaftırlar.
• Vatansız kişi kimlik belgesi olan yabancılar
• Türkiye’de ülkesi adına görev yapan diplomasi ve konsolosluk çalışanları olan yabancılar ve bunların ailelerinden olup da Dışişleri Bakanlığı tarafından oturma izninden muaf olduğu belirtilen yabancılar
• Uluslararası bazı kuruluşların Türkiye’deki temsilciliklerinde çalışan ve hukuki statüleri anlaşmalarla belirlenmiş olan yabancılar
• Türkiye Cumhuriyetinin yaptığı uluslararası anlaşmalarda oturma izninden muaf olacağı belirlenen yabancılar
• Doğumla Türk vatandaşı olup da çıkma izni alarak Türk vatandaşlığından çıkanlar ve bunların üçüncü dereceye kadar olan altsoyları
• Uluslararası Koruma Başvuru Sahibi Kimlik Belgesi olan yabancılar
• Mülteci, şartlı mülteci ve ikincil koruma statüsü olunduğuna dair belge alan yabancılar

4. Oturma İzni Çeşitleri Nelerdir?

Çeşitli nedenlere bağlı olarak ikamet izni alınabilir. Bunlar kanunda sayılmıştır. Bunların her biri ayrı yazılara konu olacak kadar uzun meselelerdir. Bu nedenle ilgili linklerden o konuya ilişkin yazıya gidilebilir. Burada kısaca değinecek olursak:

Kısa Dönem İkamet İzni: YUKK madde 31’de sayılan ve Türkiye için önemli olan bazı özel kişi gruplarına verilecek ikamet izni türüdür.

Aile İkamet İzni: Doğumla Türk vatandaşı olup da çıkma izni alarak Türk vatandaşlığını kaybedenler ve bunların üçüncü dereceye kadar olan altsoyları veya ikamet izinlerinden herhangi birine sahip olan kişilerin belirli dereceye kadar aile üyelerine verilen ikamet iznidir.

Öğrenci İkamet İzni: Türkiye’de ön lisans, lisans, yüksek lisans yahut doktora okuyacak yabancılara verilen oturma izni türüdür.

Uzun Dönem İkamet İzni: Türkiye’de kesintisiz şekilde en az 8 yıl oturma izniyle kalmış olan yahut Bakanlığın belirlediği bazı önemli şartları taşıyan yabancılara gene Bakanlığın onayı ile valilikler tarafından verilen oturma izni türüdür.

İnsani İkamet İzni: Yabancı kişinin yaşamı ile ilgili önemli bir hak söz konusu olduğunda diğer ikamet izinlerinin verilmesindeki şartlara bakılmadan, Bakanlıkça belirlenen sürelerle sınırlı olmak kaydıyla ve Genel Müdürlüğün onayı alınarak valiliklerce verilen ikamet izni türüdür.

İnsan Ticareti Mağduru İkamet İzni: İnsan ticareti mağduru olduğu veya olabileceği ile ilgili bir durum söz konusu olan yabancılara, yaşadıklarının etkisinden kurtulabilmeleri ve yetkililerle işbirliği yapıp yapmayacaklarına karar verebilmeleri amacıyla valiliklerce verilen 30 günlük oturma iznidir.

5. İkamet İzni Şartları Nelerdir?

Oturma izni şartları, yukarıda da değindiğimiz üzere hangi oturma izni türünün alındığına bağlı olarak değişecektir. Bunların haricinde somut olayın özelliklerine göre başka şartların yerine getirilmesi de gerekebilir. Genel olarak oturma izni şartlarına değinecek olursak:

Kısa Dönem İkamet İzni Şartları:

Kısa dönem oturma izni verilecek olan kişide şu şartları aranır:

• Kanunda kısa dönem ikamet izni alabileceği yazan kişi grupları arasında yer almak
• Bu yönde talepte bulunmak ve gerekli belgeleri ibraz etmek
• Türkiye’ye girişine izin verilmeyecek olan (YUKK madde 7’de sayılmıştır bunlar) kişilerden olmamak
• Ortalama sağlık ve güvenlik standartlarına uygun barınma imkanına sahip olmak
• Eğer kendisinden istenilirse vatandaşı olduğu ülke merciilerinden alınmış adli sicil kaydı getirmek
• Türkiye’de nerede ikamet edeceğine dair adres bilgisi vermek

Aile İkamet İzni Şartları:

Aile oturma izni verilecek olan kişide şu şartları aranır:

• Toplam gelirli Türkiye asgari ücretinin altında olmamak, bununla birlikte her bir aile ferdi adına asgari ücretin en az ⅓’ü kadar gelire sahip olmak
• Ailenin nüfusu ve diğer özellikleri gözönünde bulundurulduğunda ortalama sağlık ve güvenlik standartlarına uygun barınmaimkanına sahip olmak
• Tüm aile fertlerini kapsayacak şekilde sağlık sigortası yaptırmış olmak
• Geriye doğru beş yıl içinde aile düzenine karşı suçlardan ötürü hüküm giymemiş olduğunu sabıka kaydıyla belgelemek
• Türkiye’de geriye doğru en az bir yıldır ikamet izniyle kalıyor olmak
• Türkiye adres kayıt sistemine kayıt yaptırmış olmak

Belirtmemiz gerekir ki aile ikamet izninde özel bazı durumlarda bu şartların bazıları istenmeyebiliyor. Bununla birlikte destekleyicinin yanında kalacak olan kişiler yani diğer aile üyeleri için de bu saydıklarımıza benzer bazı şartlar aranıyor. Esasen her somut olay kendine has özellikler barınıdırdığından konunun hukuki yardım alınarak çözümlenmesi en sağlıklısıdır.

Öğrenci İkamet İzni Şartları:

Öğrenci ikamet izni için aranan şartlar şu şekildedir:

• Öğrenci olunduğuna dair belgeler ve 38. maddede sayılan diğer belgeleri ibraz etme
• Türkiye’ye girişine izin verilmeyecek yabancılar arasında olmama
• Türkiye’de ikamet edilecek yerin adres bilgilerini ibraz etme

Uzun Dönem İkamet İzni Şartları:

Uzun dönem ikamet izni için gerekli şartlar şunlardır:

• Geçmişe doğru kesintisiz en az 8 sene Türkiye’de ikamet etmiş olmak
• geçmişe doğru son 3 yıl içerisinde sosyal yardım almamış olmak
• Kendisinin ve bakmakla sorumlu olduğu kişilerin geçimini sağlayacak kadar gelire sahip olmak
• Geçerli bir sağlık sigortasına sahip olmak
• Türk kamu düzeni ve güvenliği bakımından problem teşkil etmemek

İnsani İkamet İzni Şartları:

İnsani ikamet izni şartları şu şekildedir:

• Çocuğun yüksek yararı varsa
• Deport kararına rağmen yurtdışına çıkış sağlanamamışsa
• Deport kararı var ancak yurttışına çıkış makul veya mümkün değilse
• Deport ve benzeri kararlar akarşı idari yargı yoluna gidilmişse
• Başvurucunun ilk iltica ülkesi veya güvenli üçüncü ülkeye gidişi işlemleri devam ediyorsa
• Belirli durumlarda diğer ikamet izinlerinin alınamıyor olması durumunda
• Olağanüstü durumlarda (geniş bir takdir yetkisi vardır)

Bu saydığımız hallerden herhangi birinin olması durumunda insani ikamet izni verilebilir.

İnsan Ticareti Mağduru İkamet İzni Şartları:

İnsan ticareti mağduru oturma izni şartları şu şekilde sıralanabilir:

• İnsan ticareti mağduru olunmalı
• İnsan ticareti mağduru olunabileceğine dair kuvvetli bir şüphe olmalı

Bu iki halden biri olduğu zaman diğer şartlara bakılmaksızın ikamet izni verilebilir.

Bunların haricinde genel olarak oturma izni başvurularında yabancının ikamet etmek istediği süreyi kapsayacak şekilde sağlık sigortasına sahip olma şartı vardır. Türkiye’de genel sağlık sigortası kapsamında olmak bu bakımdan yeterlidir.

Eğer ülkelerarası ikili sağlık sigortası anlaşması varsa bu durumda o anlaşma kurallarına göre hareket edilir. GSS kapsamında olmayanlardan belirli sürelerle özel sağlık sigortası kapsamında olmaları istenir.

6. Oturma İzni Nasıl Alınır?

Oturma izni Türkiye’de valilikler yurtdışında konsolosluklar aracılığıyla alınır. Burada kişinin öncelikle gerekli hukuki ön şartları sağlaması ardından gerekli evrakları toplaması ve en sonunda da başvurusunu doğru bir şekilde yapması gerekir. Toruna izni nasıl alınır sorusuna bu şekilde süreci özetleyebiliriz. Birazdan detayına değineceğiz.

7. Oturma İzni Başvurusu Nasıl Yapılır?

Oturma izni başvurusu Türkiye’de valiliklere, Türkiye dışında konsolosluklara gerekli belgeleri vererek yapılır. Türkiye içinde yapılacak olan başvuru, yabancının Türkiye’de yasal olarak bulunduğu süre içerisinde yapılmalıdır. Aksi halde başvuru reddedilir.

Tabi belirtmemiz gerekir ki 10 günlük süre aşımı tolere edilmektedir. Yarıda şöyle bir durum vardır, yabancının içinde bulunduğu hal ve koşullar yönünden gerekli görülürse süre aşımı 10 günü geçse de başvuru alınabilir.

Burada geçerli bazı nedenlerin varlığına bakılır. Bu şekilde süresi aştıktan sonra başvurup ta oturma izni alan kişilerin oturma izni süresi geçmişe dönük değil oturma izni verildiği tarihten itibaren başlar.

Oturma iznini yabancının kendisi, yasal temsilcisi veya avukatı yapabilir. Çalışma izni için başvuru yapılıp ta başvurusu olumsuz sonuçlanan kişilerin oturma izni almaları için başvurmaları gereken süre yani 10 günlük sürenin başlangıcı çalışma izninin olumsuz sonuçlandığı tarihtir.

Yani çalışma izni başvurusu reddedildiği zaman kişi halihazırda oturma izni süresinin dışında ise çalışma izni reddedildikten sonra 10 gün içinde oturma izni için başvurmalıdır.

Oturma izni başvurusu usulüne uygun yapıldıktan sonra kişiye oturma izni müracaat belgesi verilir. Oturma izni başvurusu sonuçlanana kadar kişi artık bu belgeye dayanarak ikametini sürdürecektir.

Türkiye Cumhuriyetinin farklı ülkeler ile oturma iznine yönelik ikili anlaşması varsa ve bu anlaşma hükümleri burada bahsettiğimiz kurallardan farklılık arzediyorsa o zaman ikili anlaşmaya göre süreç işleyecektir.

8. Yeni Doğan Çocukların Oturma İzni

Doğum belgesi tek başına Türkiye’ye giriş çıkış hakkı bakımından yeterli olmaz. Türkiye’de doğan yabancı çocuklar, seyahat belgesi düzenlenip ikamet izni başvurusu yapılana kadar doğum belgeleriyle anne veya babaya verilmiş olan geçerli oturma izni süresine bağlı olacak şekilde Türkiye’de bulunabilirler. Bu çocuklar için 180 gün içinde somut olaya uygun olacak şekilde oturma izni alınması zorunludur.

9. Başvurunun İncelenmesi ve Sonuçlanması Nasıl Olur?

İkamet izni başvurusu incelenirken yabancının ilgili şartları sağlayıp sağlamadığına bakılır. Gerekli görülürse yabancı kişi görüşmeye - mülakata çağrılabilir. Gene gerekli görülürse yabancıya oturma izni verilip verilmemesinin Türk kamu düzenine uygunluğu araştırılabilir.

Eğer daha önce o yabancı kişinin kamu sağlığını tehdit eden bir durumu olduğu anlaşılırsa bu yeniden bir sağlık değerlendirmesine tabi tutulması istenebilir.

Bazı ikamet izinlerinde başvuruda bulunanın asgari geçimini sağlayacak maddi imkana sahip olup olmadığı şartı vardı. İşte bunlarda başvuranın beyanı esas alınır.

Yani maddi durumu hakkında başvuran ne diyorsa ona göre işlem yapılır. Burada iki istisna vardır. Birincisi aile ve uzun dönem ikamet izinlerinde kişinin beyanına bakılmaz araştırma yapılır. İkincisi ise eğer yabancının beyanına itibar edilmezse gene valilik kendi araştırmasını yapar. Bilgi ve belge talebinde bulunur.

Benzer şekilde genel sağlık ve güvenlikle ilgili şartlarda da yabancının beyanına göre hareket edilir. Yabancının beyan edeceği adres muhakkak sabit bir konut olmak zorunda değil. Bir konaklama tesisi vs. de olabilir. Kamu borcu olan yabancıların başvuruları bunları ödeyene kadar reddedilir.

İkamet izni başvurusu reddedilir veya uzatma başvurusu reddedilirse kişiye Türkiye’de 10 gün kalma hakkı tanıyan bir belge verilir.

İkamet izni alan yabancı bunun kendisine teslim edildiği tarihten itibaren 20 gün içerisinde adres kayıt sistemine gerekli bildirimleri yapmak zorundadır. Her yabancı için ayrı ayrı oturma izinleri verilecektir.

10. İkamet İzni Evrakları Nelerdir?

Oturma izni başvurusunda asgari olarak şu belgeler istenecektir:

• Doğru bir şekilde doldurulmuş başvuru formu
• Pasaport yahut buna denk bir belgenin aslı
• 4 adet biyometrik ölçülerde fotoğraf
• Kişinin maddi durumuna ilişkin beyan
• Sağlık sigortası evrakları
• Adres kayıt sisteminde kayıtlı olunduğuna dair belge veya ikamet edilecek yeri gösteren beyan

Belirtmemiz gerekir ki her ikamet türü kendine has bazı evraklar gerektirir. Bunun yanında kişinin somut olayının özelliklerine göre farklı belgeler gerekebilir. Tüm bunların oturma izni başvurusu henüz yapılmadan doğru bir şekilde tespit edilerek hazırlanması gerekir.

11. Eksik Evrak Varsa Ne Olur?

Başvuru yapıldıktan sonra eksik veya ihtiyaç duyulan başka belgeler varsa bu durum yabancıya bildirilir. Bu bildirimi takip eden 30 günlük süre içerisinde eksikler tamamlanmazsa başvuru işlemden kaldırılacaktır.

12. İkamet İzni Ne Kadar Sürede Alınır?

İkamet izni başvurusu işleme alındıktan sonra en geç 90 gün içerisinde olumlu veya olumsuz olarak sonuçlanacaktır. Dolayısıyla burada azami 90 günlük bir süreden bahsedebiliriz.

Ancak önemle belirtmemiz gerekir ki başvurunun işleme alınmasından önceki sürecin ne kadar süreceği tamamen ilgili yabancıya ve sürecin doğru takip edilmesine bağlıdır.

Bunun yanında basit şartların yerine getirilmemiş olmasından ötürü başvuru olumsuz sonuçlanabilir ve süreç baştan başlatılabilir. Dolayısıyla bu işlemlerin doğru takip edilmesi önem taşır. Buna bağlı olarak yapılacak en sağlıklı iş sürecin hukuki yardım alınarak takip edilmesidir.

13. İkamet İzni Süresi Ne Kadardır?

Uzun dönem ikamet izni hariç diğerleri belirli bir süre ile verilir. Oturma izni süresi, oturma izni türünde özel olarak yer alan kuralların haricinde pasaportun geçerlilik süresinden 60 gün öncesine kadar geçerli olacak şekilde verilir.

Yani burada kesin bir ikamet süresi değil pasaport veya bunun yerine geçen belgenin geçerlilik süresinden 60 gün öncesine kadar olan kısmın süresi söz konusudur. Oturma izninin başlangıç süresi ise vize ya da vize muafiyetinin sona erdiği tarih olarak belirlenir.

14. Oturma İzni Olmayan Yabancılar Ceza Alır mı?

Oturma izni olmadan Türkiye’de bulunmanın en temel yaptırımı deport edilmektir. Yani oturma izni olmadan Türkiye’de bulunan yabancılar sınır dışı edilir. Elbette ki sınırdışı etme kararının oldukça sıkı şartları vardır.

Bu konu ile ilgili detaylar için ‘deport iptali’ başlıklı yazımıza bakılabilir. Ancak çok kısa olarak şunu belirtmek gerekir ki yabancının sadece oturma izni olmadan Türkiye’de bulunması eğer başka suçları işlememişse tek başına suç değildir.

15. Oturma İzni Olan Yabancılar Çalışabilir mi?

Sadece oturma izni olan yabancının çalışma hakkı kural olarak yoktur. Bunun için ayrıca çalışma izni alınmalıdır. Birazdan da değineceğimiz üzere çalışma izni oturma izni yerine de geçer.

16. Oturma İzni Masrafları Nelerdir?

Türkiye’de oturma izni belgesi değerli kağıt kategorisinde yer alır. Bu nedenle değerli kağıt bedeli ödenecektir. Bu da her sene değişmekle birlikte 2020 yılı için 100 TL civarındadır.

Bunun yanında harç ödemesi söz konusu olacaktır. Bunlar da her sene değişemekle birlikte maktu ödemelerdir. Ayrıca bazı ülke vatandaşları (Çek Cumhuriyeti, Danimarka, İrlanda, Kosova, Nepal, Sri Lanka, Suriye ve Türkmenistan) ikili anlaşmalardan ötürü bu harçtan muaf tutulmuştur.

17. İkamet İzinleri Arasında Geçiş Olur mu?

Oturma izninin verilmesine dayanak olan sebep sona ererse ve yabancı Türkiye’de kalmaya devam edecekse gerekçenin sona ermesinden itibaren 10 gün içerisinde yeni kalış amacına uygun olan bir oturma izni için valiliğe başvurulabilir.

Gene yukarıda bahsettiğimiz prosedüre benzer şekilde bu yabancı kişiye müracaat belgesi verilir ve başvuru sonuçlanana kadar bu belge ile ikamet edilir.

Yabancının oturma izni gerekçesi sona ermemiş olsa bile bu yabancı başka bir oturma izni koşulları oluşursa ona başvurabilir. Öğrenci ikamet izni sahibi yabancı aile ikamet izni alma koşullarını sağlarsa aile ikamet izni için başvurarak bunu elde edebilir ve her iki oturma izninin sağladığı imkanlardan yararlanmaya devam edebilir.

Halihazırda aile ikamet izni, insani ikamet izni veya insan ticareti mağduru ikamet iznine sahip yabancılar için öğrenci ikamet izni alabilme koşulları ortaya çıkarsa bu yabancılar öğrenci ikamet iznine geçmeden öğrenci ikamet izninin sağladığı haklara sahip olurlar.

Mülteci, şartlı mülteci veya ikincil koruma statüsüne sahip olan yabancılar ikamet izinleri arasında geçiş yapma imkanına sahip değildir.

18. İkamet İzni Uzatma İşlemi Nasıl Yapılır?

Oturma izni şartlarının devam ediyor olması ancak süresinin dolması durumunda oturma izni uzatılabilir. Uzatma başvuruları, ikamet izni süresinin dolmasına henüz 60 gün kalmasından sonra yapılabilir ve her halükarda ikamet izni süresi dolmadan yapılmalıdır. Her uzatmada tekrar oturma izni belgesi düzenlenir. Yabancının talep etmesi halinde oturma izni süresi kısaltılabilir de.

19. Çalışma İzni İkamet İzni Sayılır mı?

Türkiye’de düzenlenen esas ve usullere göre geçerli bir çalışma iznine sahip yabancı ayrıca oturma izni almak zorunda değildir. Dolayısıyla Türkiye’de çalışma izni aynı zamanda ikamet hakkı da tanır. Yabancının çalışma izninin sona erdiği tarih aynı zamanda onun oturma izninin de sona erdiği tarihtir.

20. Yabancı Türkiye İçerisinde Taşınırsa Ne Yapmalı?

Oturma izni aldıktan sonra ikamet ettiği adresi Türkiye içerisinde farklı bir ile taşıyan yabancı taşındığı ilde ikamet etmek üzere orada yeni ikamet izni belgesi almalıdır. Taşınmadan sonra en geç 20 iş günü içerisinde ilgili valiliğe başvurarak bu sağlanmalıdır. Eğer ikamet izni değişmiyorsa harcı ödenmiş olan geçmiş süreden ötürü tekrar harç ödenmez.

21. İkamet İzni İptal Edilebilir mi?

Belirli hallerde oturma izni iptal edilebilir. Esasen her oturma izni türü için ayrı iptal şartları söz konusudur. Ancak genel olarak söylememiz gerekirse;

• Yabancı hakkında sınırdışı etme kararı verilmişse
• İkamet izninin amacı dışında kullanılması
• Hangi oturma izni türüne göre izin alınmışsa onun şartlarının sona ermesi halinde

oturma izni iptal edilir. Ayrıca gene her oturma izni türüne bağlı olarak ve somut olayın şartlarına göre farklı nedenlerden ötürü oturma izni iptal edilebilir. Tüm bunların değerlendirmesi için hukuki yardım alınmalıdır. Zira oturma izninin iptali çok ciddi sonuçları olan bir konudur.

22. Oturma İzni ile İlgili Süreçlerde Nelere Dikkat Edilmeli?

Yukarıda oturma izni ile ilgili bilinmesi gereken detaylara genel hatları ile değindik. Belirtmemiz gerekir ki süreç çoğu zaman bu bahsettiğimiz temel kuralları aşar. Yani daha karmaşık bir süreçle karşı karşıya kalınabilir. Bu nedenle aşamaların sağlıklı bir şekilde sürdürülebilmesi için avukat yardımı alınması önemlidir.

Yabancılar hukuku alanında daha fazla makale için: https://mihci.av.tr/yabancilar-hukuku/