DİYARBAKIR (AA) - Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin merkezi konumunda olan ancak saldırı olayları nedeniyle ekonomik gelişmesi olumsuz etkilenen Diyarbakır, son yıllarda devletin tarım ve hayvancılığa verdiği destek ve sulama yatırımlarıyla bölgeye yatırımı cazip hale getiren teşvik uygulamaları sayesinde adeta kabuğunu kırdı.

AA muhabirinin derlediği bilgilere göre, "Şarkın Paris'i" olarak nitelendirilen Diyarbakır'ın nüfusu son 10 yılda yaklaşık yüzde 16'lık artışla 1 milyon 699 bin 901 kişiye ulaştı.
2003 yılında 12 milyon dolar olan ihracatını geçen yıl 191 milyon dolara yükselten şehirde, 2023'e 5 kala fabrika kurmak için 100'ü aşkın girişimci sırada bekliyor. 450 bin kişiye istihdam sağlayacağı öngörülen Kralkızı-Dicle ve Silvan projelerinin tamamlanmasıyla kent, işsizlik sorununu önemli oranda azaltacak.

PKK'nın saldırıları başta olmak üzere çeşitli nedenlerle 1990'lı yıllarda köyden kente yoğun göç nedeniyle barınma ve işsizlik sıkıntısı yaşanan Diyarbakır, saldırı olaylarının sürmesi dolayısıyla 2000'li yılların başına kadar ekonomik alanda adeta "buhran dönemi"ni yaşadı. 1994-2001 yıllarında ülke genelinde yaşanan ekonomik krizlerin, organize sanayi bölgesi ve küçük ölçekli işletmelerin kapanmasına neden olması, girişimcilerin yatırım yapmasına da engel teşkil etti.

Teşvikler, girişimcinin önünü açtı
2003 yılından itibaren siyasi gelişmelerin ekonomi üzerindeki olumsuz etkisinin azalması, bölgede sağlanan huzur ve güven ortamıyla il ticaretinde olumlu gelişmeler yaşanmaya başladı. Hükümetin, Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinin kalkınması için uygulamaya geçirdiği ve 2012 yılında revize ettiği teşvik uygulamaları sayesinde Diyarbakır'ın da içinde yer aldığı 6. bölge yatırım için cazip hale getirildi. Son 15 yılda devlet, Diyarbakır'a çeşitli sektörlerde yaklaşık 24 milyar lira tutarında yatırım yaptı.

6 bin 600 kişiye istihdam sağlandı
Girişimci ilgi duymadığı için sadece dönemsel faaliyet gösteren birkaç çırçır fabrikasının bulunduğu Diyarbakır-Elazığ karayolu üzerindeki Diyarbakır Organize Sanayi Bölgesi (OSB) söz konusu teşvikler sayesinde yatırımcıların gözdesi haline geldi. Bu sürede bölgede mermer, tekstil, gıda, mobilya, inşaat sektörlerinde üretim yapan fabrikalar art arda açılmaya başlandı. Çok sayıda ulusal şirketin yatırım planlamasında yer vermesi sonucu 183 üretim tesisinin yer aldığı OSB'ye talep arttı ve 512 hektar büyüklüğünde iki alan buraya ilave edildi.

OSB'de halen 183 işletmede 6 bin 600 kişi çalışıyor.

20 bin kişi çalışacak
İlave alanın ilk etabında yatırımcılar fabrikalarını kurarken, ikinci alanda sırada bekleyen 100'e yakın girişimciye yer tahsisi yapılıyor. OSB'de ilave alanda yatırım yapmak isteyenlerden istihdam kapasitesi büyük firmalara öncelik veriliyor. İlave alandaki tesislerin üretime başlamasıyla OSB'de istihdam edilen işçi sayısı 20 bini aşacak.
OSB'deki yatırımcıların talebi üzerine ithal ve ihraç ürünlerin Diyarbakır OSB ile Mersin Limanı bağlantısını sağlayacak 4,5 kilometrelik demiryolu hattı, Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryollarının (TCDD) çalışmalarıyla tamamlandı. Demiryolu hattıyla özellikle ağır tonajlı ürünlerin ihracatı ve ithalatında hem zamandan hem de maliyetten tasarruf sağlanacak.

Bölgenin ilk tarıma dayalı OSB'si kuruldu
Kentin kalkınması için tarım ve hayvancılığın lokomotif sektör olarak görüldüğü Diyarbakır'da Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığınca bin 860 dönüm alanda Tarıma Dayalı İhtisas Besi Organize Sanayi Bölgesi'nde hibe destekle kurulan işletme sayısı 36'ya, istihdam edilenlerin sayısı ise 500'e yükseldi. Tarıma dönük sanayinin öncü kuruluşlarından biri olarak görülen ve bölgedeki yetiştiriciye umut olan 80 işletme kapasitesine sahip besi bölgesinin tam kapasiteye ulaşmasıyla Diyarbakır'ın Türkiye piyasasına kırmızı et sunan bir üs haline gelmesi hedefleniyor.

Tekstil kentte 7 bin 500 kişi çalışacak
Türkiye'nin pamuk üretiminde dördüncü sırada yer alan, tekstil yatırımlarının artış gösterdiği Diyarbakır'da Tekstil İhtisas Organize Sanayi Bölgesi Projesi'nin hayata geçirilmesi için gerekli hazırlıklar yapıldı. 129 hektar alanda kurulacak Tekstil İhtisas OSB'nin faaliyete geçmesiyle hazır giyim, konfeksiyon işletmelerinde en az 7 bin 500 kişi istihdam edilecek. Türkiye'de üretim yapan tekstil alanındaki büyük üreticilerin ilgisini çekecek OSB'de 1 Mart'tan itibaren yer tahsisine başlandı.
Barınma sorununun çözümü için de projeler birbiri ardına devreye girdi. Daha önce köy olan Kayapınar, yaklaşık 15 yıl içindeki yapılaşmayla 400 bin nüfuslu modern bir ilçeye dönüştü. TOKİ tarafından yürütülen çalışmalar sayesinde dar gelirli aileler ev sahibi oldu.

30 bin üniversite öğrencisi var
1974 yılında kurulan Dicle Üniversitesi (DÜ) 14 fakülte, 4 yüksekokul, 11 meslek yüksekokulu, 4 enstitü, teknokent ve 24 araştırma ve uygulama merkeziyle 30 bin öğrenciye modern eğitim olanağı sunuyor. Üniversitenin yaklaşık 3 bin 600 kadrolu akademik ve idari elemanı bulunuyor.

Sulama 450 bin kişiyi işe kavuşturacak
Orman ve Su İşleri Bakanlığının talimatıyla Devlet Su İşleri (DSİ) Genel Müdürlüğünce 2003-2017 yıllarında yaklaşık 4 milyar liralık yatırımın gerçekleştirildiği Diyarbakır'da sulu tarıma geçiş sağlanarak yöre halkının refah seviyesinin yükseltilmesi için yoğun çalışma yürütülüyor. Üreticinin gelirini 4-5 kat artıracak ve 450 bin kişiye istihdam sağlayacak Kralkızı-Dicle ve Silvan projelerinin yapımı sürüyor.

Bu kapsamda Silvan Projesi'nin kilit tesisi olan ve Atatürk Barajı'ndan sonra en büyük sulama barajı olan Silvan'ın yapımı devam ediyor. Saldırılar dolayısıyla yapımında 2 yıl gecikme yaşanan barajda 2019'dan itibaren su tutulmaya başlanacak. Diyarbakır ovalarında 235 bin 123 hektar tarım arazisini suya kavuşturacak, 300 bin kişiye iş imkanı yaratacak Silvan Projesi ülke ekonomisine yılda 1,1 milyar lira katkı sağlayacak.

GAP içinde yer alan Kralkızı-Dicle Projesi kapsamındaki sulama tesislerinin hayata geçirilmesiyle yaklaşık 1 milyon 150 bin dekar alan sulanacak. 218 kilometre uzunluğundaki cazibe ana kanalının yaklaşık 176 kilometresi tamamlandı. Kalan 42 kilometrenin ise gelecek yıl sonuna kadar tamamlanması hedefleniyor. Diyarbakır için çok büyük öneme sahip bu projeyle yaklaşık 151 bin kişiye iş imkanı ve ülke ekonomisine yılda 402 milyon lira katkı sağlanması bekleniyor.

Yatırımcıya enerji desteği verilecek
696 sayılı Kanun Hükmünde Kararname (KHK) ile Cazibe Merkezi Programı'nda yeni düzenlenmeler gerçekleştirilirken, özel sektöre ait imalat sanayisi yatırımlarıyla çağrı ve veri merkezi yatırımlarına da enerji desteği sağlanacak.

3 ürün coğrafi tescil aldı
Kırmızı mercimek ve ipek böceği üretiminde Türkiye'de ilk, pamuk üretiminde dördüncü sırada yer alan Diyarbakır'ın karpuzu, örgü peyniri ve son olarak da burma kadayıfı coğrafi işaret olarak tescillendi.

Farklı medeniyetlerin izlerini taşıyan cami, kilise, kale, han, ev, çarşı ve köprü olmak üzere 612 kültür varlığına ev sahipliği yapan Diyarbakır turizmden de hak ettiği payı almak istiyor.

Kültür ve Turizm İl Müdürlüğü verilerine göre, geçen yıl 11 bin 235'i yabancı, 264 bin 908'i yerli olmak üzere 221 bin 129 turist Diyarbakır'ı ziyaret etti. Son 2 yılda PKK'nın saldırıları nedeniyle turist sayısında azalma görülen kentte, PKK ile mücadelede sağlanan başarıyla huzur ve güven ortamının tesisi turist sayısında artışı beraberinde getirdi.

St. George Kilisesi, Artuklu Hanı ile Cumhuriyet ve Osmanlı döneminin mimari özelliklerini yansıtan yapıların yer aldığı İçkale, Ongözlü ve Maladi köprüleri, UNESCO Dünya Kültür Mirası Listesi'nde yer alan Surları ve Hevsel Bahçeleri, Meryem Ana ve Surp Giragos kiliseleri, Hilar Mağaraları, Hasanpaşa Hanı, peygamber ve sahabe mezarları, İslam dünyasının 5. Harem-i Şerif'i olarak nitelendirilen Ulu Cami ve 115 dönümlük alanda yapılan rekreasyon çalışmasının ardından daha görünür olan 27 şehit sahabenin de gömülü olduğu Hz. Süleyman Cami turistlerin ilk uğrak yerleri arasında bulunuyor.

Yıllık 5 milyon yolcu kapasitesi
Yılda ortalama 1,8 milyon yolcu ağırlayan Diyarbakır Havalimanı, 300 milyon liraya yapımı tamamlanan modern yeni terminal binası ve apronu sayesinde yıllık 5 milyon yolcu kapasitesine ulaştı.

Turist sayısındaki artışa bağlı olarak faaliyete giren yeni oteller sayesinde Diyarbakır, 3 bin 814 yatak kapasiteli, turizm işletme belgeli 27 otele sahip oldu.
1 milyon 699 bin 901 nüfusuyla Türkiye'nin 12. büyük ili olan Diyarbakır, 25 yaş altı nüfusu baz alındığında Türkiye'nin en genç ve dinamik nüfusu açısından 9. sırada bulunuyor.

Şehirde geçen yıl 170 yatırım teşvik belgesi alındı, bunların sabit yatırım tutarı 1 milyar lira, sağlayacakları istihdam ise 7 bin 719 kişi olarak öngörüldü.
Kentte 51 bin 186'sı otomobil olmak üzere 123 bin 615 motorlu taşıt bulunuyor.

6 yaş üzeri okuryazar olmayanların sayısı 115 bin 345 olarak kaydedilirken, bu sayı nüfusun yüzde 8,09'unu oluşturuyor. Okuma yazma bilmeyenlerin oranı kadınlarda yüzde 13,45, erkeklerde ise yüzde 2,8.

Göç göstergeleri incelendiğinde, 2016 yılında 39 bin 177 kişinin geldiği ilden aynı dönemde 55 bin 604 kişi göç etti.

Diyarbakır'da 15'i kamu, toplam 22 hastane 4 bin 472 yatak kapasitesiyle hizmet veriyor. Kentte 100 bin kişi başına 267 yatak düşüyor.

Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre, Diyarbakır'dan geçen yıl 206 milyon 136 bin dolarlık ihracat yapıldı. En fazla ihracat yapılan ülkeler Irak ve Çin olurken, ihraç edilen ürünlerin başında maden ve hububat yer aldı.

Kırmızı mercimek ve ipek böceği üretiminde Türkiye birincisi
Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı 2003-2017 yıllarında Diyarbakır'daki çiftçilere 3,8 milyar lira tarım desteği, üreticiye ise 309 milyon lira hayvancılık desteği verdi. Desteklerin katkısıyla tarımsal üretimde ve hayvan sayısında rekor artış sağlandı.

6 milyon 959 bin dekar tarım arazisi ve 34 bin 224 çiftçinin bulunduğu ilde geçen yıl 2,5 milyar lira bitkisel üretim geliri, 2,6 milyar lira da hayvansal üretim geliri sağlandı. Geçen yıl 1 milyon 129 bin ton buğday, 290 bin ton mısır, 217 bin ton pamuk, 148 bin ton kırmızı mercimek üretildi. Geçen yıl üretimi yapılan buğday miktarında 2002 yılına göre yüzde 90 artış oldu.

Destekle hayvan sayısı yükseldi
Hayvancılığa verilen destekler sayesinde kentin küçükbaş ve büyükbaş hayvan sayısında son 15 yılda büyük artış oldu. Diyarbakır'da 539 bin büyükbaş, 1 milyon 805 bin küçükbaş hayvan bulunuyor. Küçükbaş hayvan sayısında 2002 yılına oranla yüzde 92 artış meydana geldi.
Kentin en büyük beklentileri, üreticinin gelirini 4-5 kat artıracak ve 450 bin kişiye istihdam sağlayacak Kralkızı-Dicle ve Silvan projelerinin en kısa sürede tamamlanması, ilin GAP turlarına dahil edilmesi ve Avrupa ülkelerinden direkt uçak seferlerinin başlatılması. Verimli arazilerin sulanmasına bağlı olarak yaşanacak ürün artışının bölgede gıdaya dayalı üretim yapan tesislerin hızla kurulmasını sağlaması bekleniyor.

"İşsizliği yüzde 6 indirmeyi hedefliyoruz"
Karacadağ Kalkınma Ajansı (KKA) Genel Sekreteri Hasan Maral, AA muhabirine yaptığı açıklamada, ajansın Mali Destek Programı kapsamında 2018 yılında yatırımcılara 30 milyon lira destek vereceklerini söyledi.

Diyarbakır'ın yatırım teşvik uygulamasında en avantajlı iller arasında yer aldığını belirten Maral, Cazibe Merkezi Programı ile 5 milyon liranın üzerindeki yatırımlara yüzde 30 oranında enerji desteği sağlandığını bildirdi.

Paydaş kuruluşlarla 2023 hedeflerinin yer aldığı bir plan hazırladıklarını anlatan Maral, şöyle devam etti:

"Geçen yıl 170 yatırım teşvik belgesi alındı. Sayın Valimizin başkanlığında yapılan toplantıda bu yıl 300 milyon dolarlık ihracat hedeflendi. Yılın ilk ayında geçen yılın aynı dönemine göre ihracatta yüzde 40 artış oldu. 2023 yılında 1 milyon turist, 1 milyar 750 milyon dolarlık ihracat hedefimiz var. İşsizliği yüzde 6'nın altına indirmek istiyoruz. Diyarbakır, potansiyelinin farkına vardı."

Diyarbakır'ın güçlü ve zayıf yönleri

Araştırmalara göre Diyarbakır'ın güçlü yönleri şöyle sıralanıyor:
- Genç nüfus ve ucuz iş gücü
- Ortadoğu pazarına ulaşım kolaylığı
- Suyla buluşacak verimli topraklara sahip olması
- Çok sayıda tarihi ve kültür varlığı dolayısıyla büyük turizm potansiyeli
- Bölgedeki kamu kurum ve kuruluşlarıyla özel sektör temsilcilikleri
- Teşvik uygulaması dolayısıyla sağlanan avantajlar
- Mermer başta olmak üzere önemli maden yataklarına sahip olması
- Sağlık alanında bölgenin önemli hastaneleri ve sağlık personelinin burada bulunması

Kentin zayıf olduğu değerlendirilen yönleri ise şöyle;
- Uzun yıllar süren terör saldırılarının kent üzerinde oluşturduğu olumsuz imaj
- Suriye'de yaşanan iç savaşla Irak'ın kuzeyindeki siyasi gelişmeler
- Turizm potansiyelinin yeterli düzeyde tanıtılamaması ve tur acentelerinin GAP turlarına kenti dahil etmemesi
- Yurt dışındaki önemli merkezlere direkt uçuşların olmaması
- Gelir dağılımındaki eşitsizlik

Güncel rakamlara göre Diyarbakır'ın sosyal ve ekonomik hayatına ilişkin bazı veriler şöyle:
Nüfus: 1 milyon 699 bin 901
İşsizlik oranı: Yüzde 17,2
Tarım alanı: 6 milyon 959 bin dekar
Esnaf sayısı: 32 bin 204
İhracat: 206 milyon 136 bin dolar
OSB: 1