MEB Türk Dili ve Edebiyatı Programı Üzerine(2)

Neşet GÜNEL

Laf ola beri gele

“Ben dedim, oldu.” edasında bir başıbozukluk… hazırlık sınıfı 4. Tema: Sözün Ebrusu’nda “’Sözün Ebrusu’ temasında edebiyatın bir söz sanatı olduğundan hareketle öğrencilerin Türkçenin anlama dayalı inceliklerini keşfetmeleri, söz varlığını etkili ve güzel bir şekilde kullanma becerilerini geliştirmeleri amaçlanmaktadır.” denmiş, ardından da ““Sözün Ebrusu” temasında okuma metni olarak roman türünde bir eserin tahlili yapılır.” notu düşülmüş. Yani roman, sözün ebrusunu, edebiyatın bir söz sanatı olduğunu yansıtacak.

9. sınıf 4.Tema: Dilin Zenginliği’nde temayı yansıtacak metin olarak bir roman, bir eleştiri ve bir otobiyografi seçiliyor. Neden? Bunlar dilin zenginliğini yansıtan metinler herhalde. Hâlbuki eleştiri ve otobiyografi sınıflandırmada öğretici metinler içinde yer alır. Öğretici metinlerin öne çıkan özelliği ise dilin düz anlamlı olarak kullanılmasıdır. Bu metinlerde amaç öğreticilik olduğundan dilin incelikli, sanatlı bir biçimde kullanılması beklenmez.

Akıl tutulması

9. sınıf 1. Tema: Sözün İnceliği’nde “Okumada şiir ve deneme türlerinden birer metin tahlil edilir. Dinleme/izleme metni olarak bir röportaj incelenir. Bu türler üzerinden temaya özgü kav­ramlarla edebî eserlerde sözün inceliğine vurgu yapılması sağlanır.” (s. 72) deniyor. Yani bu temada (ünitede) bir şiir, bir deneme metni tahlil edilecek; bir röportaj metni de incelenecek.

Bu içerik için verilen süre 45 ders saati yani eğitim-öğretim yılının dörtte biri, başka bir deyişle yaklaşık 2,5 ay. Bu üç metin, sanki eş zamanlı olarak ele alınacakmış gibi bir tutum izlenmiş. Hâlbuki bu metinlerin tahlili veya incelenmesi arasında bir aylık zaman farkı olacaktır.

Ayrıca 45 ders saati boyunca 3 metin mi tahlil edilecektir? Öğrenci; denemenin, röportajın nesini tahlil edecektir? Öğretici metinlerdir, yazar açıklayıcı bir anlatım yapmış, falan düşünceyi geliştirme yolu kullanılmış, konu şu, ana düşünce şu vb. Toplamda bir (1) dersin fazla geleceği bir çalışmayı iki ayda yapmak da neyin nesi?

Aşure yöntemi

10. sınıf 4. Tema’da “Bu temada okuma metni olarak Dede Korkut Hikâyeleri’nden bir örnek ve Tanzimat Döne­mi’nden bir şiir seçilirken ara metin için Servet-i Fünûn Dönemi’nden bir roman kullanılır. Dinleme/izleme metninde Millî Edebiyat Dönemi’nden çok modlu metin özelliği taşıyan bir hikâye ele alınır. Konuşmada öğrencinin tahlil ettiği Dede Korkut Hikâyeleri’nden birini seçerek canlandırma yapması, yazmada ise dinlediği/izlediği Millî Edebiyat Dönemi’ne ait hikâyeyi bir şiir hâline getirebilmesi sağlanır.” (s.136) denmektedir.

Bu metinleri bir tema altında toplamak absürt bir durum.  Diğer temalarda da durum bundan farklı değil. Şuradan bir falan, şuradan bir falan denmiş. Sanırsınız ki bilinçli bir şekilde Türk edebiyatının verimleri harmanlanmış. Maalesef öyle değil. Ne amaçlandığını anlamak mümkün değil.

Program’da Tanzimat Dönemi’nden roman, tiyatro, hikâye; Servetifünun’dan şiir, hikâye; Millî Edebiyat Dönemi’nden şiir, roman yok. Fecriati’nin adı bile yok. Cumhuriyet Dönemi de öyle. Her şey bir toz bulutu altında…

Öğrencilerin bir kısmının göreceği, bir kısmının göremeyeceği içerik

Fıkraya (köşe yazısı) hazırlık sınıfında değiniliyor. 7 yerde geçiyor fıkra sözcüğü. 9-12. sınıflarda ise yer almıyor. Aynı durum söz sanatları için de geçerli. Hazırlık sınıfı 2. Tema: Sözün Peşinde’de Öğrenme Çıktıları ve Süreç Bileşenleri başlığında “Sözün etkili ve güzel kullanımını yansıtan metinlerde söz varlığı ve söz sanatlarını be­lirler.” (s.41) ve “Gruptaki her bir kişiye …, söz sanatları” görevleri dağıtılır.” (s.48) deniyor.

Fıkra ve söz sanatlarından hazırlık sınıf dışında bahsedilmiyor. 9. sınıfta Sözün İnceliği başlıklı, 45 ders saati ayrılan temada söz sanatlarının adı bile geçmiyor. 9-12. sınıflarda fıkra da söz sanatları da yok. Liselerin kahir ekseriyetinde (Yaklaşık %98 diyelim.) hazırlık sınıfı olmadığı düşünüldüğünde buna bir anlam vermek zor. En basit yorumla eşitsiz bir durum. Yasal sonuçları bile olabilir.

Bağdaşıklık, bağlaşıklık, bağlama, gönderim, değiştirim…

Bu kavramlar nedir, bunların öğretimi Program’ın neresinde yer alıyor; belli değil. Bundan üç önceki program yenilemesinde Dil ve Alatım Dersi Öğretim Programı’nda (2011) bağdaşıklık ve bağlaşıklığa geniş yer verilmiş ve bu iki kavram anlatım bozukluğu ile ilişkilendirilmişti. 2015 programında, gereksiz görülmüş olacak ki bu kavramlar, deyim yerindeyse, çöplüğe atılmıştı. 2018’de de ortada gözükmedi bu kavramlar. Şimdi bu yeni programda tekrar arzıendam ettiler.

2011’de bağdaşıklık anlam bakımından, bağlaşıklık ise dil bilgisi kuralları bakımından uyum anlamına geliyordu. Bu yeni programda haklarında hiçbir açıklama yapılmaksızın aşağıdaki yönergeler veriliyor:

“TAB3.3.6. Bağdaşıklık ögelerini kullanır. Konuşmasını bağdaşıklık ögelerine dikkat ederek yapar.” (s.22) “TAB4.3.6. Bağdaşıklık ögelerini kullanır. Yazısını bağdaşıklık ögelerine dikkat ederek yapar.” (s. 24) “Türkçe dil yapısını işlevine uygun bir şekilde kullanır ve bağdaşıklık ögelerine dikkat eder.” (s. 47)

“Şiirini paylaşmadan önce Türkçe dil yapısına, bağdaşıklık ögelerine, yazım ve imla uygunluğunu kontrol ederek düzenler.” (s. 49) “Metni oluştururken Türkçenin dil yapısını ve bağdaşıklık ögelerini doğru kullanmaya, yazım ve noktalama kurallarına uymaya özen göstermesi sağlanır.” (s. 55) “… bağdaşıklık ögelerini doğ­ru kullanmanın konuşmanın etkileyiciliğini artırdığını kavramaları sağlanmalıdır.” (s. 58) “ … farklı cümle yapıları arasındaki bağdaşıklığın sağlanmasına (SDB3.3) özen gösterir. (s. 67) “… dil bilgisi kurallarına uyması, bağdaşıklığı sağlaması…” (s. 85) “… dil yapılarında bağdaşıklık ve bağlaşıklık unsurlarının doğru kullanımı…” (s. 103) “… dil ya­pılarını doğru kullanmaya, bağdaşıklık ögelerine…” (s.105) “…bağlaşıklık ve bağdaşıklığa uygun ifadeler öz­gün biçimde kullanılır.” (s.124) “…dil yapısında bağdaşıklık ve bağlaşıklık unsurlarının uygun kullanımı…” (s.131) “Yazıda bağdaşıklık ögelerinin kullanımına…” (s.133) “Ayrıca hikâyenin bağda­şıklık ve bağlaşıklığına uygun bir söz varlığına yer verebilirler.” (s.141) “Metne kendi yorumlarını katarken bağdaşıklık ögelerinden faydalanır,…” (s.141) “Dil yapıları işlevine uygun kullanılır; eksiltili yapı, bağlama, gönderim, değiştirim ve sözcük bağdaşıklığı ögelerinden faydalanılır.” (s.150) “Yazılan metnin; dil yapılarına, bağdaşıklık ögelerine…” (s.152) “… farklı cümle yapıları arasındaki bağdaşıklığın sağ­lanmasına…” (s.161) “…farklı cümle yapıları arasındaki bağdaşıklığın sağlanmasına özen gösterilir.” (s.171) “… metin içi ilişkiler kuran bağdaşıklık öge­lerini (eksiltili cümle, bağlama, gönderim, değiştirim, sözcük bağdaşıklığı) doğru kullan­malarına dikkat edilir.” (s.188) “Yazılan metinde dil yapıları işlevine uygun ele alınır; eksiltili yapı, bağlama, gönderim, değiştirim ve sözcük bağdaşıklığı ögeleri kullanılır.” (s.192) “… metin içi ilişkiler kuran bağdaşıklık ögelerinin (eksiltili cümle, bağlama, gönderim, değiştirim, sözcük bağdaşıklığı) doğru kul­lanılmasına dikkat edilir.” (s.195) “Eksiltili yapı, bağlama, gönderim, değiştirim ve sözcük bağ­daşıklığı ögelerine yer verilebilir.” (s.202) “…eksiltili yapı, bağlama, gönderim, değiştirim ve sözcük bağdaşıklığı ögeleri kullanılır.” (s.204) “Sunumda Türkçe dil yapısını, işlevine uygun kullanır ve bağdaşıklık ögelerine dikkat eder.” (s.214) “Sunumda eksiltili yapı, bağlama, gönderim, değiştirim, sözcük bağdaşıklığı gibi dil yapıları işlevine uygun kullanılır.” (s.222)

Bir papağanı canından bezdirecek lakırtılar

Program’da Türk dilinin, edebiyatının temel konuları, kişileri kendilerine yer bulamazken hemen her temada aynı ifadeler bir şablon şeklinde tekrar ediyor. 225 sayfalık (önceki programların yaklaşık 4 katı) Program’ı okuyan, bir tekerleme okuyormuş gibi hissediyor kendini. Bu kadar oylumlu (Ben de biraz sözcük dağarcığımı göstereyim!) bir programa ne gerek vardı? Şeytan boş durmuyor, akla getiriyor: Programcılar sayfa başına ücret mi aldılar? Sayfa başına kayda değer bir ücret almış olmalılar. Sonuçta Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli Öğretim Programı hazırladılar.

İşte Program’da yer alan bazı bölümler. Bu şablonları, hazırlık sınıfından 12. sınıfa kadar her temada (ünitede) görebilirsiniz.

“Sanatın Dili” temasının içerik çerçevesi şu şekildedir:

• Okuma
• Konuşma
• Dinleme/İzleme
• Yazma

Okuma becerisinin geliştirilmesi için…” (s. 33)

“Sözün Peşinde” temasının içerik çerçevesi şu şekildedir:

• Okuma
• Konuşma
• Dinleme/İzleme
• Yazma

Okuma becerisinin geliştirilmesi için…” (s. 43)

“Okurun Dünyası” temasının içerik çerçevesi şu şekildedir:

• Okuma
• Yazma
• Dinleme/İzleme
• Konuşma

Okuma becerisinin geliştirilmesi için…” (s. 52)

“Sözün Ebrusu” temasının içerik çerçevesi şu şekildedir:

• Okuma
• Konuşma
• Dinleme/İzleme
• Yazma

Okuma becerisinin geliştirilmesi için...” (s. 62)

“Sözün İnceliği” temasının içerik çerçevesi şu şekildedir:

• Okuma
• Yazma
• Dinleme/İzleme
• Konuşma

Okuma becerisinin geliştirilmesi için…” (s. 75)

10. sınıf 2. Tema’da “Öğrenme Çıktıları ve Süreç Bileşenleri” bölümünden bir kesit:

“Metin Tahlili (Alımlama)

Dinleme/İzleme

TDE1.1. Türk edebiyatında kelimelerin sahip olduğu ritmin içeriğe, yapıya, üsluba etkisini yansıtan metinlerde dinleme/izlemeyi yönetebilme

TDE1.2. Türk edebiyatında kelimelerin sahip olduğu ritmin içeriğe, yapıya, üsluba etkisini yansıtan metinlerde anlam oluşturabilme

TDE1.3. Türk edebiyatında kelimelerin sahip olduğu ritmin içeriğe, yapıya, üsluba etkisini yansıtan metinlerde çözümleme yapabilme

TDE1.4. Türk edebiyatında kelimelerin sahip olduğu ritmin içeriğe, yapıya, üsluba etkisini yansıtan metinlerde yansıtma yapabilme

Okuma

TDE2.1. Türk edebiyatında kelimelerin sahip olduğu ritmin içeriğe, yapıya, üsluba etkisini yansıtan metinlerde okumayı yönetebilme

TDE2.2. Türk edebiyatında kelimelerin sahip olduğu ritmin içeriğe, yapıya, üsluba etkisini yansıtan metinlerde anlam oluşturabilme

TDE2.3. Türk edebiyatında kelimelerin sahip olduğu ritmin içeriğe, yapıya, üsluba etkisini yansıtan metinlerde çözümleme yapabilme

TDE2.4. Türk edebiyatında kelimelerin sahip olduğu ritmin içeriğe, yapıya, üsluba etkisini yansıtan metinlerde yansıtma yapabilme” (s. 117)

10. sınıf 3. Tema’da “Öğrenme Çıktıları ve Süreç Bileşenleri” bölümünden bir kesit:

“Metin Tahlili (Alımlama)

Dinleme/İzleme

TDE2.1. Tarihî süreçte değişim ve dönüşümü yansıtan anlatmaya bağlı edebî metinlerde dinleme/izlemeyi yönetebilme

TDE2.2. Tarihî süreçte değişim ve dönüşümü yansıtan anlatmaya bağlı edebî metinlerde anlam oluşturabilme

TDE2.3. Tarihî süreçte değişim ve dönüşümü yansıtan anlatmaya bağlı edebî metinlerde çözümleme yapabilme

TDE2.4. Tarihî süreçte değişim ve dönüşümü yansıtan anlatmaya bağlı edebî metinlerde yansıtma yapabilme

Okuma

TDE2.1. Tarihî süreçte değişim ve dönüşümü yansıtan anlatmaya bağlı edebî metinlerde okumayı yönetebilme

TDE2.2. Tarihî süreçte değişim ve dönüşümü yansıtan anlatmaya bağlı edebî metinlerde anlam oluşturabilme

TDE2.3. Tarihî süreçte değişim ve dönüşümü yansıtan anlatmaya bağlı edebî metinlerde çözümleme yapabilme

TDE2.4. Tarihî süreçte değişim ve dönüşümü yansıtan anlatmaya bağlı edebî metinlerde yansıtma yapabilme” (s. 127)

Her birine 45 ders saati ayrılan Sözün Ebrusu, Sözün İnceliği, Sözün Ezgisi başlıklı temaların yanına bir de Sözün Ekonomisi/Söz Tasarrufu temasını ekleseydiler yukarıdaki bölümü şöyle yazabilirdiler:

Metin Tahlili (Alımlama)

Dinleme/İzleme

Türk edebiyatında kelimelerin sahip olduğu ritmin içeriğe, yapıya, üsluba etkisini yansıtan metinlerde

1. 1. dinleme/izlemeyi yönetebilme
2. anlam oluşturabilme
3. çözümleme yapabilme
4. yansıtma yapabilme

Temalarla ilgili açıklamalar onar sayfa tutuyor. Birinde 8, diğerinde 11 olmuyor. Neden? Çünkü aynı şablon tekrarlanıyor. Aynı ifadeler ritmik bir şekilde tekrar ediyor.