Alman mıknatıs üreticisi Magnosphere’in CEO’su Frank Eckard, son haftalarda hem otomobil üreticilerinden hem de parça tedarikçilerinden gelen yoğun taleplerle karşı karşıya kaldığını söylüyor. Çin’in nadir toprak mıknatıslarına yönelik ihracat kısıtlamaları nedeniyle bu mıknatıslar kritik önem kazandı. Bazıları, yedek mıknatıs kaynakları bulunmazsa fabrikalarının temmuz ortasında durma noktasına gelebileceğini ifade etti.
“Tüm otomobil endüstrisi tam bir panik içinde,” diyen Eckard, bu firmaların “her fiyatı ödemeye hazır” olduklarını belirtti.
Otomobil yöneticileri, Çin’in nadir toprak mıknatıslarına yönelik sıkı kontrollerinin üretimi felç etmesinden korkuyor. Bu korku, otomobil şirketlerini acil strateji toplantıları düzenlemeye itmiş durumda. ABD Başkanı Donald Trump da Cuma günü yaptığı açıklamada, Çin Devlet Başkanı Xi Jinping’in nadir toprak minerallerinin ve mıknatısların ABD’ye akışına izin verdiğini söyledi.
Sektör, nadir toprak kıtlığının beş yılda (2021-23 arası yaşanan yarı iletken ve 2020’deki pandemi gibi) üçüncü büyük tedarik zinciri sarsıntısına dönüşebileceğinden endişeli. Bu krizler, otomobil endüstrisinin yatay tedarik güvenliği stratejileri geliştirmesine neden olmuştu. Yedek parça temini, just-in-time stok sistemlerine duyulan güvenin sorgulanması bu planların başında geliyor.
Şu an yaşanan nadir toprak darboğazı karşısında sektörün elindeki alternatifler çok sınırlı. Çünkü Çin, bu piyasada açık ara hakim.
Reuters'a göre otomobil üretim hatlarının durumu, Çin bürokrasisi tarafından değerlendirilen yüzlerce ihracat izni başvurusuna bağlı hale geldi.
Avrupalı otomobil tedarikçileri de krize ilk tepkiyi verdi: Bazı fabrikalar kapandı, daha fazla kesinti bekleniyor, diyor Avrupa Otomotiv Tedarikçileri Birliği (CLEPA). Birlik Genel Sekreteri Benjamin Krieger, “Er ya da geç, herkes bu durumla karşılaşacak,” diyor.
Bugün otomobillerde nadir toprak mıknatıslarının kullanıldığı birçok parça var: yan aynalar, hoparlörler, yağ pompaları, silecek sistemleri ve yakıt / fren sensörleri.
Danışmanlık firması AlixPartners’a göre Çin, dünya nadir toprak madenciliğinin %70’ini, rafinaj kapasitesinin %85’ini ve mıknatıs üretiminin %90’ını kontrol ediyor. Uluslararası Enerji Ajansı’na göre ortalama bir elektrikli araç yaklaşık 0.5 kg, benzinli araç ise bunun yarısı kadar nadir toprak elementi içeriyor.
Çin daha önce 2010’da Japonya’ya yönelik ihracat kesintisiyle benzer bir kartını oynamıştı. Japonya, alternatif tedarikçiler bulmak zorunda kaldı ve 2018 itibarıyla Çin, Japonya’nın nadir toprak ithalatının sadece %58’ine yöneldi. Bu, “Çin’in istediği zaman nadir toprak kartını oynayabildiğini” gösteriyor.
Sektörde firmalar, Çin dışı mıknatıs üretimi veya nadir toprak elementi gerektirmeyen mıknatıslar geliştirme çalışmaları yapıyor. Ancak bu girişimler sektörü kısa vadede kurtaracak seviyede değil.
Tedarik zinciri yöneticisi Joseph Palmieri (Aptiv), Detroit’teki bir konferansta şunu söyledi: “Asıl gündemde olan, Çin dışı alternatif kaynakları bulmak ya da geliştirmek.”
General Motors (GM), BMW, ZF, BorgWarner gibi büyük otomobil ve tedarik şirketleri, düşük ya da sıfır nadir toprak içeren motorlar üzerinde çalışıyor. Ancak henüz üretim ölçeklerini artırabilen pek az şirket var.
AB düzeyinde, Kritik Ham Maddeler Yasası gibi girişimlerle Avrupa’daki nadir toprak üretimini artırma çalışmaları var. Ancak bu girişimler hız açısından yeterli görülmüyor, diyor Çin uzmanı Noah Barkin (Rhodium Group).
Piyasaya ürün sürmeyi başaran girişimler bile Çin'in fiyat rekabeti karşısında zorlanıyor.
Alman metal uzmanı Heraeus’un mıknatıs geri dönüşüm iş birimi lideri David Bender, şu an sadece %1 üretim kapasitesiyle çalıştıklarını ve satışlar artmazsa önümüzdeki yıl kapatacaklarını söylüyor.
Minneapolis merkezli Niron, nadir toprak kullanmayan mıknatıslar geliştirdi ve GM, Stellantis, Magna gibi şirketlerden 250 milyon dolar yatırım aldı. CEO Jonathan Rowntree, “Çin’in kısıtlamaları başladıktan sonra yatırımcı ve müşteri ilgisinde keskin bir artış gördük,” diyor. 2029’da 1 milyar dolarlık yeni bir fabrika kurmayı planlıyor.
İngiltere merkezli Warwick Acoustics ise nadir toprak içermeyen hoparlörler geliştirdi. Bu yıl lüks otomobilde yer alması bekleniyor. CEO Mike Grant, onlarca otomobil markasıyla temas halinde olduklarını ancak seri üretim için yaklaşık beş yıllık zamana ihtiyaçları olduğunu belirtiyor.
Bu arada otomobil şirketleri, fabrikalarının durmaması için uzun vadeli çözümler aramaya başladı. Kimi tedarikçilerin hangi parça için, hangi alt tedarikçinin ihracat iznini alması gerektiği sorgulanıyor. Mercedes-Benz, nadir toprak stoklarını artırmak için tedarikçileriyle görüşmelerde bulunuyor.
Kimi analizlere göre, bu kısıtlamalar otomobil firmalarını, bazı parçaları eksik araç üretmeye ve stoku bekletmeye zorlu bir karara itebilir – tıpkı çip krizinde yapıldığı gibi.
Otomobil endüstrisinin Çin’e olan bağı, nadir topraklarla sınırlı değil. 2024 yılı bir AB raporuna göre; manganez, grafit, alüminyum gibi 19 kritik ham maddenin yüzde 50’sinden fazlası Çin ağı kontrolünde.
Tedarik zinciri uzmanı Andy Leyland (SC Insights), bu durumun “bu sadece uyarı ateşidir” dediğini belirtiyor – yani Çin’in bu stratejik ham madde kontrolünün gelecekte pek çok sektörde koz olarak kullanılabileceğini vurguluyor.