İmam Şafi`nin Güzide Talebesi; El Müzenî ve Telifi El Muhtasar

İmam Şafiî'nin, ömrünün son beş yılını geçirdiği Mısır'da telif ettiği El Ümm ve Yemenli öğrencisi İsmâîl El-Müzenî'nin aynı kitaptan istifade ederek kaleme aldığı El-Muhtasar, mezhep içerisinde temel kaynak sayılan ve diğer imamların, kitap yazarken kendilerine ölçü olarak kabul ettiği eserlerdendir. Başta El-Câmiu'l Kebîr olarak isimlendirilen ve sonrasında hacimli bulunduğu için Muhtasar haline getirilen bu muazzam kitabın müellifi Müzenî, Mısır'da İmam Şafii ile doğrudan alakadar olan ve kitaplarını daima mütalaa eden öğrencilerinden biridir. Rivayet edildiğine göre kendisi, İmam Şafi'nin Fıkıh Usulüne dair yazdığı Er-Risâle'yi 500 defa okumuş ve her okuduğunda yeni bilgiler elde etmiştir. Müzenî, İmam Şafi'den işitmediği fıkhi meseleleri ise sütkardeşi ve ders arkadaşı Rebî Bin Süleyman'dan öğrenirdi.

Müzenî'nin mezhep içerisindeki konumu, İmam Şafi'nin diğer talebelerine ve sonradan gelen mezhep imamlarına oranla biraz daha farklılık arzeder. Zira Müzenî'nin bazı fıkhi meselelerde hocasına itiraz ettiği görülmektedir. Hatta kendisin Nihâyetü'l İhtisâr adlı küçük hacimli kitabı, tamamen İmam Şafi'ye muhalefet ettiği görüşleri içermektedir.² Müzenî'nin, hocası Şafi'ye muhalefet edecek kadar farklı görüşlerinin bulunmasının sebebi daha önce Maliki ve Hanefi mezhebi üzerinde yoğun mesai harcamasından kaynaklanıyor. Rivayet edildiğine göre İmam Maliki'nin Mısırlı talebesi Asbâğ Bin Ferec, Müzenî'ye hocalık yapmıştır.³ Hanefi mezhebiyle ilgili kitapları da daima mütalaa eden Müzenî, daha önce Şafi olan ve kendisinin yanında ders okuyan yeğeni Tahâvî'nin Hanefi mezhebine geçmesine sebep olmuştur.

İmam Şafi'nin “Müzenî mezhebimin yardımcısıdır" diyerek medhettiği Ebu İbrahim El Müzenî, El Muhtasar adlı kitabının her bir mes'elesi için ilk önce iki rekat namaz kıldığı rivayet edilir.

El Muhtasâr'ın Bazı Özellikleri;

1- El Muhtasâr, İmam Şafi'nin El Ümm adlı eserinden sonra talebeleri tarafından mezhep üzerine yazılan ve yine mezhep içerisinde mütedavil olan beş kitaptan biridir. Geriye kalan dört kitap ise; El-Mühezzeb, Et-Tenbîh, El-Vasît ve El-Vecîz'dir.

2- Kitabın tamamıyla telifi yirmi yıl sürmüş, bu süre içerisinde üç (veya bir diğer rivayete göre sekiz) defa silinip yeniden yazılmıştır.

3- Müzenî kitabına “hamdele" ile başlamayıp üç satırlık bir mukaddimeden sonra direk “taharet" babına giriş yapmıştır.

İmam Şafi'nin ilmine dayanarak kitabı telif ettiğini bildiren Müzenî, Şafi'nin taklitten uzak durulmasıyla ilgili sözünü aktarması ilgi çekici ve kendi mezhebine muhalif görüşlerinin bulunmasına bir işarettir.

4- Kitap, raviler tarafından aktarıldığı için Müzenî'nin görüşlerinin aktarıldığı yerler “kâlel Müzenî" şeklinde geçer.

5- Ayrıca El Ümm adlı kitabın Muhtasarı hükmünde olan kitap, her Bab'a İmam Şafi'nin sözüyle başlar. Yani kitabın ravileri ilk önce “kâle'ş Şafiiyyu" veya sadece “kâle" diyerek İmam'ın sözünü sonrasında ise “kâlel Müzenî" diyerek Müzenî'nin görüşünü aktarırlar.

6- İmam Müzenî, El Muhtasâr adlı kitabının konu başlıklarını İbâdât, Muamelat, Ahkâmul Usrâ, Cinâyât, Hudûd, Cihâd, Kazâ, Da'vâ ve Beyyinât şeklinde sıralayarak sonradan gelen fıkıh kitaplarına örnek olmuştur.