Bir araştırma ekibi, stratosferin (atmosferin üst katmanlarındaki) yükseklerinde yer alan ve son derece soğuk hava içeren girdap benzeri kutup vorteksinin içinde iki farklı desen tanımladı. Bu desenler, kutuplardan gelen en soğuk havanın nereye yönlendiğini etkiliyor. Bu desenlerden biri dondurucu soğukları ABD’nin kuzeybatısına gönderme eğilimindeyken, diğeri soğuk havayı orta ve doğu bölgelerine itiyor.
Isınan Bir Dünyada Kutup Soğukları
Amerika Birleşik Devletleri’nde kışlar genel olarak giderek ısınsa da, yoğun soğuk hava dalgaları ülkenin büyük bir kısmını hâlâ şiddetle etkileyebiliyor. Yeni bir çalışma bu görünürdeki çelişkiye yeni bir açıklama sunuyor. Cevap, yerden 10 milden (yaklaşık 16 km) daha yüksekte, stratosferin değişen davranışında yatıyor olabilir.
Bu araştırma uluslararası bir bilim insanları grubu tarafından yürütüldü. Science Advances dergisinde yayımlanan çalışmaları, Arktik üzerinde yükseklerde dolaşan aşırı soğuk hava bandı olan kutup vorteksinin içindeki iki farklı desenin, ABD’nin farklı bölgelerinde sert soğukların ortaya çıkmasına nasıl neden olduğunu ortaya koyuyor.
Araştırmacılar, “Kamuoyunda kışlar şiddetlendiğinde genellikle ‘kutup vorteksi’ terimi duyulur, ancak biz bu vorteks içindeki varyasyonların soğuk hava dalgalarının nerede ve ne zaman gerçekleşeceğini nasıl etkilediğini derinlemesine anlamak istedik,” dedi.
Araştırma ekibi, “gerilmiş” vorteks olarak adlandırılan – yani bozulmuş ve yer değiştirmiş bir hava akımı – iki farklı varyasyon tespit etti. Bu varyasyonlar, yeryüzünde alışılmadık hava olaylarının meydana gelmesine neden oluyor.
Birinci varyasyon, vorteksi batı Kanada’ya doğru iterek ABD’nin kuzeybatısında yoğun soğuklara zemin hazırlıyor.
İkinci varyasyon, vorteksi Kuzey Atlantik'e yönlendirerek orta ve doğu ABD’de dondurucu hava koşullarına yol açıyor.
Her iki durum da, atmosferdeki dalgaların dünya çevresinde nasıl hareket ettiğindeki değişikliklerle bağlantılı. Bu değişimler, jet akımlarını (rüzgar sistemlerini) değiştirerek Arktik havasını güney bölgelere kadar sürüklüyor.
Kuzeybatının Neden Daha Soğuduğu Ortaya Çıktı
Belki de en dikkat çekici bulgu, 2015’ten bu yana ABD’nin kuzeybatısının kış aylarında daha da soğuduğu, bu durumun ise genel ısınma eğilimlerine ters düştüğüdür. Araştırmacılar bu durumu, batıya odaklanan vorteks deseninin daha sık görülmesine bağlıyor. Aynı zamanda bu desen, küresel iklim üzerinde büyük etkisi olan El Niño/Güney Salınımı (ENSO) olayının negatif fazlarının artışıyla da örtüşüyor.
Araştırmacılar, “İklim değişikliği her yerde ve her zaman daha sıcak anlamına gelmez. Bu aynı zamanda, aşırı hava olaylarının nerede ortaya çıkacağını daha karmaşık ve bazen sezgisel olmayan biçimlerde değiştirdiği anlamına da gelir,” açıklamasında bulundu.
Bu bulgular, Montana, Orta Batı ve hatta Şubat 2021’de Teksas’ta yaşanan ölümcül ve büyük maddi hasara yol açan soğuk dalgası gibi son soğuk hava olaylarını açıklamaya yardımcı oluyor. Diğer yandan, bazı bölgeler daha ılıman kışlar yaşamaya devam edebilir.
Araştırmacılar, stratosferin hava durumu üzerindeki etkilerini anlamanın uzun vadeli tahminleri geliştirebileceğini, böylece şehirler, enerji şebekeleri ve tarım sektörünün aşırı kış koşullarına daha iyi hazırlanabileceğini belirtiyor. Bu da, genel iklim ısınmasına rağmen kritik önemde.