İslam Âlimi İskilipli Atıf Hoca, 4 Şubat 1926'da İstiklal Mahkemesi tarafından idam cezasına çarptırıldı. "Frenk Mukallitliği (taklitçiliği) ve Şapka" ismiyle yazmış olduğu eseri sebebiyle mazlumane bir şekilde katledilen İskilipli Muhammed Atıf Hoca, 1876 tarihinde Çorum'un İskilip ilçesine bağlı Toyhane köyünde doğdu.

İlim tahsili

Akkoyonlu aşiretinden İmamoğulları ailesine mensup Mehmed Ali Ağa'nın oğlu olan Atıf Hoca, doğduğu köyün hocasından aldığı derslerle ilim tahsiline başladı ve bir yıl içerisinde hafızlığını ikmal etti. İki sene İskilip'te ders gördükten sonra 1893'te İstanbul'a giderek medrese eğitimine burada devam etti.

Medresede daha çok "İskilipli Mehmed" olarak anılan Atıf Hoca; 1902'de medrese eğitimini iyi derece ile bitirdi. Aynı yıl açılan imtihanı kazanarak müderris oldu. Ardından da Fatih Camii'nde ders vermeye başladı. Bu arada İstanbul Dar-ül Fünun'a girdi ve 1905'te buradan mezun olarak Kabataş Lisesi Arapça muallimliğine atandı. 1910'da medreselerin genel müfettişliğine getirildi.

Yaşadığı dönemin en etkili âlimlerindendi

Âtıf Hoca, bu süreçte medreselerin ve müderrislerin eksikliklerini gidermek için raporlar hazırladı. Raporların hazırlanmasından rahatsız olanlar Âtıf Hoca hakkında şikâyette bulundular. İskilipli Âtıf Hoca, Şeyhulislam Mehmet Cemalettin Efendi tarafından önce Bodrum'a daha sonra Kırım'a sürgün edildi. Sürgün cezası bittikten sonra tekrar İstanbul'a dönen Âtıf Hoca, Beyanül'l Hak ve Sebilürreşad dergilerinde çeşitli makaleler kaleme aldı. İttihatçıların hedefinde olan Âtıf Hoca, 31 Mart olayından bir hafta önce yazdığı bir yazı nedeniyle tutuklandı. Fakat mahkeme kendisini suçsuz buldu ve serbest bıraktı.

Âtıf Hoca, yaşadığı dönemin en etkili âlim ve kanaat önderlerinden biriydi. Bütün zorluklara rağmen insanlara İslam'ı doğru bir şekilde öğretmek için çabalıyordu. Âtıf Hoca, Müslümanların Batı'ya tıpa tıp benzemesinin yanlışlığını vurgulayan vaazlar veriyordu.

Batı taklitçiliğine dikkat çekti

"Tesettür-ü Şer'i" (dini örtünme), "Din-i İslam'da Men-i Müskirat" (İslam'da içki yasağı) ve "Frenk Mukallitliği -batı taklitçiliği- ve Şapka" isimli eserleriyle bazı çevrelerin düşmanlığını kazandı.

Batı özentisini eleştiren ve onun zararlarını anlatan "Frenk Mukallitliği ve Şapka" 32 sayfalık bir kitaptı. Bu kitap, 1 Kasım 1925'te yürürlüğe giren Şapka Kanunu'ndan bir buçuk yıl önce yayımlanmıştı. Âtıf Hoca, kitabında Avrupa'nın ilim ve fennini almanın mahsuru olmadığını, fakat Türkiye'de yapılanın daha çok bilinçsiz bir Batı taklitçiliği olduğunu, kılık kıyafette Avrupalılara benzemenin aslında ruhtaki bir bozuluşa alâmet veya onun bedene aksetmesine sebebiyet vereceğine dikkat çekiyordu.

Anadolu'da çıkan kıyamlardan Atıf Hoca sorumlu tutuldu

Batı usulü giysiler giymenin görünüm dolayısıyla İslâmî kültüre zıt olduğunu, Hazreti Muhammed'in "Bir kavme benzemeye çalışan onlardandır." hadisini kaynak göstererek izah etmeye çalışan Atıf Hoca şu hükmü vermişti: "Bir Müslüman, şiar ve alâmet-i küfür addolunan bir şeyi zaruretsiz giymek ve takınmak sûretiyle gayr-i müslimleri taklit etmesi ve kendini onlara benzetmesi şer'an memnû ve yasaktır."

Dönemin uygulamaları gereği kitaplar yayımlanmadan önce Maarif Vekâleti'nden izin alınmasını gerekli kılmaktaydı. Kitabı Maarif Vekâleti'ne gönderen Âtıf Hoca, izin ve hatta takdir aldı. Kitap toplam 5 bin nüsha olarak basılmış, hepsi de bir yıl içinde satılmıştı.

1924 yılında neşrettiği Frenk mukallitliği ve Şapka kitabı, 28 Kasım 1925 yılında çıkarılan şapka kanununa binaen toplatıldı. Şapka İnkılâbına karşı Anadolu'da çıkan kıyamlar, bu kitaba bağlanarak Atıf Hoca tutuklandı.

Yargılanması Ankara İstiklal Mahkemesi'nde yapıldı

Yargılanması Ankara İstiklal Mahkemesi'nde yapıldı. Üç Ali'ler olarak bilinen mahkeme heyeti de dâhil herkes, onun masum olduğunu biliyordu. Hâkim Kılıç Ali'nin karardan kısa bir zaman önce verdiği bir mülakatta Atıf Hoca'nın masum olduğunu söylemesine rağmen Babaeski Müftüsü Ali Rıza Efendi ile birlikte Atıf Hoca'ya idam cezası verildi.

İstiklal mahkemelerinde görev yapan hâkimler asker kökenli milletvekilleriydi. Bu hâkimlerin hukuk alt yapıları olmadığı gibi verdiği kararlar da hukuki olmaktan çok keyfi kararlardı.

Atıf Hoca, 4 Şubat 1926'da idam edildi. Son sözünde, "Katil ve zalimlerle mahşerde hesaplaşacağız" dedi. Atıf Hoca'yı astıktan sonra şapka giydirdiler. Mezarı ancak 2008 yılında bulunabildi.

Şapka inkılabına karşı çıkanlar şehid edildi

1 Kasım 1925'te kabul edilen Şapka kanunu Anadolu'da yer yer protestolara sebep olunca, hükümet; Konya, Maraş, Giresun, Rize, Erzurum, Kayseri gibi şehirlerde binlerce Müslümanı idam etti.

Mezarı yıllarca saklandı

Asıldıktan sonra ailesinden gizli defnedilen Atıf Hoca'nın kabri 82 yıl sonra bulunarak İskilip İlçesi Gülbaba mezarlığına defnedildi. Atıf Hoca'ya iade-i itibar amacıyla harekete geçen İskilip Belediyesi, kabrinin çevresinde düzenlemeler yaparken, Sağlık Bakanlığı tarafından Çorum'daki İskilip Devlet Hastanesi'nin adı, "Atıf Hoca İskilip Devlet Hastanesi" olarak değiştirildi. (İLKHA)