Rota virüsü, bağırsak enfeksiyonuna ve ishale neden olan ve çok yüksek bulaşıcılık oranına sahip bir virüstür.

Rota virüsü her yerde bulunur ve hemen hemen her çocuğa 3 - 5 yaşına kadar bulaşır. 2003 yılında, 5 yaşın altındaki çocuklarda küresel çapta 114 milyon rota virüsü enfeksiyonu vakası bildirilmiştir.

Bu vakaların 24 milyonu ayakta tedavi edilirken, 2, 3 milyon vaka hastanede yatarak tedavi edilmiştir. Bir başka çalışmaya göre Rota virüsü, dünya çapında 5 yaşın altındaki çocuklarda yıllık 214 binden fazla ölüme sebebiyet vermektedir.

İshal sebebiyle hastaneye yatırılan çocuklar arasında rota virüsü enfeksiyonu yaygınlığı dünya çapında benzer oranlarda olsa da (~% 30-50), rota virüsü enfeksiyonu ölümle sonuçlanan vakaların % 90'ından fazlası düşük gelirli ülkelerde görülür.

Bu ülkelerde sağlık hizmetlerine sınırlı erişim zorluğu gibi faktörlerin yanı sıra modern hidrasyon tedavilerine kolay ulaşım olmaması ve yine bu ülkelerde malnütrisyon, yani açlık ve kıtlık gibi şartların daha yaygın olmasının ölüm oranlarını arttırdığı düşünülmektedir.

Rota virüsünden nasıl korunulur?

Hemen bütün viral hastalıklarda olduğu üzere düzenli olarak elleri yıkamak gibi iyi hijyen alışkanlıkları rota virüsüne karşı alınabilecek iyi bir önemlidir. Ancak rota virüsü enfeksiyonunu önlemenin en etkili yolu rota virüsü aşısıdır.

Rota virüsü aşısı

Rota Virüsü için uygun bir aşı geliştirilmeden önce 5 yaşından küçük çocuk nüfusunun büyük bir kısmına bu virüs en az bir defa bulaşmıştır.

Günümüzde ülkemizde kullanılan rota virüsü aşıları 2006 senesinde piyasaya sunulan Rota Virüsü aşısına dayanmaktadır. Dünya üzerinde hâlihazırda Rota aşısının birkaç türü mevcuttur. 

Rota aşısı yüzde yüz etkili olmasa bile yapılan araştırmalara göre ulusal aşı programlarında düzenli olarak bu aşıyı kullanan ülkelerde rota virüsünden kaynaklı komplikasyonlardan dolayı hastaneye yatırılma oranlarını %49 - 92 arasında azalmış, dahası genel ishalden dolayı hastaneye yatma oranlarında da %17 - 55 oranında bir azalma ölçülmüştür. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) rota virüsü aşılarının ulusal aşı programlarına mutlaka eklenmesi gerektiğini önermiştir.

Buna ek olarak aşıların ulusal aşılama programlarına girmesinden bu yana rota virüsü hastalığının demografik özellikleri değişmiştir. Örnek vermek gerekirse Finlandiya'da rota virüsü enfeksiyonu 5 yaşın altındaki çocuklarda aşıya başlamadan önce en yaygın görülen bağırsak enfeksiyonu türüydü.

Ancak aşıya başladıktan sonra 5 yaş altı çocuklarda hastalığın görülme oranının azalmasıyla hastalığın en yaygın olduğu gruplar 6 ila 16 yaş arasındaki aşılanmamış çocuklar ile yine aşılanmamış 70 yaşın üstündeki bireyler haline gelmiştir.

Rota virüsü hastalığının mevsimsel tekrarın oranlarında ise, aşı uygulamasından sonra, hem rota virüsü mevsiminin başlangıcında gecikme, hem daha kısa mevsim süresi hem de mevsimsel zirvelerin köreltilmesi dahil olmak üzere değişiklikler saptanmıştır.

Rota virüsü aşısı olan bireylerde, aşıdan hemen sonra mide ağrısı, kusma, ishal, dışkıda kan veya bağırsak hareketlerinde değişiklik görülürse, derhal doktora başvurmak gereklidir.

Rota virüsünün belirtileri nelerdir?

Rota virüsü enfeksiyonu genellikle virüse maruz kaldıktan sonraki iki gün içinde ilk belirtilerini göstermeye başlar. İlk belirtiler ateş ve kusmadır. Bunu üç ila sekiz gün devam eden sulu ishal izler. Bu esnada vücut büyük oranda su kaybına uğrar.

Enfeksiyonun karın ağrısına neden olduğu vakalar yaygın olarak görülmüştür. Rotavirüs sıklıkla gösterdiği belirtilere ve yapılan fizik muayeneye göre teşhis edilir.

Tanıyı doğrulamak için bir dışkı örneğinin laboratuvarda analiz edilmesi gerekebilir. Çocuklarda ve yetişkinlerde rota virüsü enfeksiyonu farklı seyredebilir.

Çocuklarda görülen rota virüsü belirtileri arasında, 24 saatten uzun süreli ishal durumu, sık sık kusma, katran gibi bir dışkı, dışkıda kan veya irin bulunması, 40° C'den yüksek ateş, huzursuzluk, uyuşukluk ya da ağrılı bir durum, ağız kuruluğu varsa, özellikle bebeklerde gözyaşı olmadan ağlama, az idrara çıkma, veya hiç idrara çıkmama, olağan dışı uykululuk veya çevreye tepki vermeme dahil olmak üzere dehidrasyon semptomları vardır.

Çocuklarda kaka rengi siyahlığı rota virüsünün belirtilerinden biridir, bu durumlarda acilen çocuk doktoruna başvurulması gereklidir. Başka bir tıbbi sorunu olmayan yetişkinlerde rota virüsü enfeksiyonu sadece hafif belirti ve semptomlara neden olabilir veya hiçbir belirti ortaya çıkmayabilir.

Yetişkinlerde görülen rota virüsü belirtileri arasında 24 saatten uzun süre vücutta içilen sıvıların tutulmaması, iki günden daha uzun süre devam eden ishal, kusma, bağırsak hareketlerinde kan veya 39.4° C'den daha yüksek bir ateş, aşırı susuzluk, ağız kuruluğu, az idrara çıkma veya az idrar yapma, şiddetli halsizlik, ayakta baş dönmesi veya baş dönmesi mevcuttur. Bu durumlarda acilen doktora başvurmak gereklidir.

Rota virüsüne dayalı bağırsak enfeksiyonu sırasında çok nadir vakalarda bağırsağın bir kısmı kendi üzerine katlanabilir ve bu hayatı tehdit eden bir bağırsak tıkanmasına neden olabilir.

Rota virüsü nasıl bulaşır?

Rota virüsü enfekte olan bir kişinin dışkısında ilk belirtilerin ortaya çıkmasından birkaç gün önce ve semptomlar azaldıktan sonrasında da 10 güne kadar bulunur.

Virüs bu süre zarfında enfekte olmuş kişinin semptomları olmasa bile elden ağza temas yoluyla kolayca başkalarına bulaşır.

Eğer bir bireyde rota virüsü varsa ve tuvaleti kullandıktan sonra ellerini yıkamıyorsa, ya da bir çocuğun rota virüsü varsa ve örneğin bezini değiştirdikten ya da tuvaleti kullanmasına yardımcı olduktan her ikisinin de elleri yıkanmadıysa virüs hazırlanan besinler, oyuncaklar, mutfak eşyaları, kapı kulpları kitaplar, uzaktan kumandalar, gözlükler veya kıyafetler gibi dokunulan hemen her şeye virüsü bulaştırabilir.

Başka bir kişi bireyin yıkanmamış ellerine veya kontamine bir nesneye dokunursa ve ardından kendi ağzına dokunursa, enfekte olabilir. Enfekte olmuş yüzeyler dezenfekte edilmezse virüs haftalarca bulaşıcı kalabilir.

Rota virüsünün farklı alt türleri olmasından dolayı aşı olma durumunda bile enfekte olmak mümkündür. Ancak aşı sonrası enfeksiyonlar veya tekrarlayan enfeksiyonlar daha az şiddetli görülür.

Rota virüsü nasıl tedavi edilir?

Rotavirüs enfeksiyonu için spesifik bir tedavi yoktur. Antibiyotikler veya antiviraller rota virüsü enfeksiyonuna yardımcı olmaz. Genellikle, enfeksiyon üç ila yedi gün içinde kendiliğinden düzelir.

Bebeklerde rota virüsüne bağlı enfeksiyon görüldüyse doktora başvurduktan sonra onun tavsiyesi üzerine sıvı verilebilir. Bebek emzirilerek besleniyorsa emzirilmeye istediği kadar uzun süre devam etmesine izin vermek gereklidir.

Eğer bebek formül ile besleniyorsa yine doktor tavsiyesi üzerine az miktarda oral rehidrasyon sıvısı veya normal formül verilmeli, bebek formülü fazladan sulandırılmamalıdır.

Daha büyük çocuklar dinlenmeye teşvik edilmelidir. Tam tahıllı ekmek veya krakerler, yağsız et, yoğurt, meyve ve sebze gibi ilave şeker içermeyen yumuşak yiyecekler sunulmalıdır. Oral rehidrasyon sıvısı dahil olmak üzere bol miktarda sıvı tüketimi önemlidir.

Rota virüsü kaynaklı enfeksiyon sürecinde gazlı içeceklerden, elma suyundan, yoğurt dışındaki süt ürünlerinden ve ishali daha da ağırlaştırabilecek kötüleştirebilen şekerli yiyeceklerden kaçınılmalıdır. Kafein, alkol ve ikinci el nikotin tüketimi dahil olmak üzere mideyi tahriş edebilecek her türlü maddeden kaçınılmalıdır.

Su kaybı, yani dehidrasyon rota virüs kaynaklı bağırsak enfeksiyonunun ciddi bir komplikasyonudur. Rota virüsünden kaynaklanan bağırsak enfeksiyonu normal şartlar altında sıvı alımının arttırılması ile evde tedavi edilebilir.

Bazı vakalarda görülen şiddetli dehidrasyon, yani su kaybı ise hastanede intravenöz sıvı alımını gerektirir. Eğer ishal birkaç günden fazla sürerse kayıp sıvı ve minerallerin yenilenmesi için doktor tavsiyesiyle oral rehidrasyon sıvısı kullanılabilir.

(İLKHA)