Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) tarafından yayımlanan 2022 İnsani Gelişme Raporu'na (İGR) göre dünya genelinde beklenen yaşam süresi, eğitim ve ekonomik refah gibi alanlarda on yıllar alan iyileşmeler pandemiyle birlikte büyük oranda geriledi. Türkiye, İGE'de 191 ülke arasında 48. sırada yer alıyor. Türkiye UNDP'nin bir önceki raporunda 189 ülke arasında 54'üncü sırada yer alıyordu. Ancak dünya genelindeki yavaşlamadan Türkiye de pay aldı.

BM'nin küresel gelişmeyi ölçtüğü İnsani Gelişme Endeksi son iki yılda her 10 ülkenin dokuzunda geriledi. Bunda Kovid-19'un yanı sıra Ukrayna'daki savaş ve küresel iklim değişikliğinin zarar verici etkileri de rol oynadı. İnsani Gelişme Endeksi'nin zirvesinde 84 yıllık beklenen ömür, 16.5 yıllık eğitim süresi ve 66 bin dolarlık medyan gelirle İsviçre yer aldı.

30 YILLIK YÜKSELİŞ 2016 SEVİYESİNE DÜŞTÜ
Listenin sonunda ise 55 yıllık ömür, 5.5 yıllık eğitim ve yıllık ortalama 768 dolarlık gelirle Güney Sudan bulunuyor. 30 yıldır yükselen küresel beklenen yaşam süresi ortalaması ilk defa gerileyerek 2016 seviyesine düştü. ABD'de 2019'dan bu yana beklenen ömür iki yıl gerilerken bazı ülkelerde bu çok daha fazla oldu.

TOPLUMSAL CİNSİYET EŞİTSİZLİĞİ TÜRKİYE'Yİ DAHA DA GERİYE DÜŞÜRÜYOR
UNDP endeks hesaplamasında uzun ve sağlıklı yaşam, bilgiye erişim ve insana yakışır yaşam standardı olmak üzere üç temel ölçümden yararlanıyor. Türkiye'nin 1990 yılında 0,600 olan İGE değeri, yüzde 39.7 artarak 2021 yılında 0,838'e yükseldi.

 
1990 ve 2021 yılları arasında Türkiye'de İGE'nin her üç boyutunda da ilerlemeler görüldü. Doğuşta beklenen yaşam süresi 8.3 yıl; ortalama öğrenim süresi 4.2 yıl ve beklenen öğrenim süresi 9.3 yıl arttı. Türkiye'de kişi başına Gayrisafi Milli Hasıla (GSMH) ise aynı dönemde yaklaşık yüzde 139 oranında artış gösterdi.

Ancak Türkiye'nin sıralaması, toplumsal cinsiyet eşitliğindeki gelişmeler dahil edildiğinde gerilere düşüyor. Buna göre Türkiye'de erkekler kadınlara oranla daha yüksek insani gelişme seviyelerinden yararlanıyor ve 170 ülke arasında 65. sıraya geriliyor.

 
BU YILKİ RAPOR DAHA DA KÖTÜ
BM, gelişimi Gayrisafi Yurt İçi Hasıla'ya (GSYH) indirgeme eğilimine karşı 1990'da İnsani Gelişim Endeksi'ni geliştirmişti. O tarihten bu yana çok sayıda ülkenin endeksi, çeşitli krizler nedeniyle dönem dönem gerilese de küresel bir gerileme geçen yıla kadar hiç görülmemişti. Geçen yılki düşüşün ardından bu yıl da endeksin gerilemesi, bu eğilimi geri çevirmenin zor olabileceğine işaret ediyor.

Zengin ülkelerin üçte ikisi düşüş trendini bu yıl sonlandırsa da çoğu ülkede gerileme devam etti.

Bu yıl açıklanan endeksin verileri geçen yıla ait. Raporun yazarlarından Achim Steiner, bu yılki verilerin daha da karamsar gözüktüğünü, 80'den fazla ülkenin borcunu ödemekte zorlandığını belirtiyor: "Büyük aksamalar görüyoruz ve bunların düzelmesi yıllar alabilir."