MARDİN - Asırlardır el işçiliğiyle çalışan telkari ustalarıyla bilinen Mardin'in Midyat ilçesinde, 450 yıldır 950 ayarda dünyanın en kaliteli gümüş takıları üretiliyor. Midyat'ta, telkari işlemeciliğiyle sigara ağızlığı, tütün kutusu, çanta, fincan zarfı, tepsi, kemer, ayna, vazo, anahtarlık, çay kaşığı ve bardakaltı gibi pek çok aksesuar ve eşya yapılıyor. Yüzük, kolye, küpe, gerdanlık gibi Gümüş takılarında telkari sanatıyla üretildiği ilçeden, yurt içi ve dışına çok miktarlarda eşyalar gönderiliyor.

Bu sanatın kaynağının Mezopotamya ve eski Mısır olduğu sanılsa da Midyat'ta 800 yılı aşkın süredir telkari işçiliği yapıldığı biliniyor. İlçeye gelen yerli ve yabancı turistler, telkari sanatıyla üretilmiş bir Gümüş takı ve evine aksesuar almadan buradan ayrılmıyor.

Gümüş takı ustalarından Abdulvahap Yenigün, 2000 yılından bu yana Gümüş işçiliği yaptığını söyledi.

Bundan yaklaşık 30 yıl önce 42 atölye ve ustalar dışında 500 çalışanın bulunduğu Midyat'ta bugün telkari sanatının adeta can çekiştiğini dile getiren Yenigün, şimdi usta sayısının 10'u geçmediğini, el işçiliğiyle üretim yapılan sadece 3 atölye bulunduğunu anlattı.

El işçiliğinin, zamana ve teknolojiye yenilmek üzere olduğuna dikkati çeken Yenigün, şöyle konuştu: "Bizim Midyat'ın gümüşü meşhurdur. Telkari diye adlandırılır. Aynı zamanda 'vav işi' de denilmektedir. Bu isim, Osmanlıca vav harfinin, uygulamada motif olarak sıkça kullanılmasından dolayı verilmiştir. Ayrıca bu sanata çift işi diyenler de vardır. Bu ismin kaynağı ise, işin yapımı sırasında parçaların teker teker bir araya getirilmesinde kullanılan, cımbıza benzer, ancak ucu daha ince olan ve 'çift ' olarak isimlendirilen alettir. Bu iki isim de genellikle sanatkarlar, arasında kullanılıyor.

Bir çok geleneksel sanatımızda olduğu gibi, telkaride de sanatkar işinde kullanacağı her türlü malzemeyi kendisi yapmak zorundadır. Yani, usta telkaride kullanacağı telleri kendi atölyesinde hammaddeden elde etmektedir. Öyle ise biz de, bu sanat dalımızı anlatmaya, kullanılacak telin yapımıyla başlayabiliriz" dedi.

Telkarinin ince tellerden işleyişi anlamına geldiğini ifade eden Abdulvahap Yenigün, "Çok ince mifol tellerden çekilir tel tel elle işlenir telkari dedin mi sadece Midyat akla gelir dünyada standart gümüşün ayarı 25 iken Midyat'ta üretilen el işi telkari gümüşün ayarı ise 950'dir. Yenigün, "Midyat gümüşü makineyle değil sadece göz nuru el emeğiyle yapılıyor ve eski tarihe dayanılan Midyat telkarisi meşhurdur arasındaki farkını da şöyle anlatayım: Midyat'ta üretilen gümüş 950 atardan üretiliyor bundan da gümüşün daha yumuşak ve daha kaliteli olduğu anlaşılıyor" dedi.

"Dışarıdan gelen gümüşler Midyat telkari işi sektörüne büyük zarar veriyor"
Dışarıdan gelen gümüşlerin Malezya ve Endonezya'da üretildiğini söyleyen Yenigün, "Bunlar 25 ayar patentlidir zaten patentlerine baktığımız zaman bunların Midyat işi olmadığı hemen anlaşılıyor. Dışardan gelen gümüşler ise Midyat telkari işi sektörüne büyük zarar vermektedir. Midyat'ta üretilen bir bileklik gümüşü 4 saat sürerken, dışardan fabrikasyon olarak gelen bir bileklik gümüş ise 15 dakikada üretilmektedir. Bu şekilde olunca gelecek nesiller için de büyük tehdit oluşturmaktadır. Artık Midyat'a, dışarıdan gelen ithalat ve fabrikasyon gümüşler yüzünden usta yetiştirilememektedir. Bu da Midyat'ın tarihi telkari sanatının yok olmakla karşı karşıya kaldığı anlama gelmektedir. Her iki ürüne yakından bakıldığı zaman arasındaki fark yapılan işçilikten anlaşılır. 925 ayar olan bir gümüş kesinlikle Midyat işi telkari değildir. Gümüşte 950 ayar ise dünyada sadece Midyat'ta üretilmektedir" dedi. (Mehmet Sait Başaran - İLKHA)