DİYARBAKIR-Tarih boyunca 26 medeniyete ev sahipliği yapan Diyarbakır, birçok farklı kültür ve etkinliğe şahitlik yapmıştır. Diyarbakır`ın kültürel ve tarih zengini bir şehir olmasında bu medeniyetlerin bıraktığı eserler vesile olmuştur. Bu medeniyetlerin Diyarbakır`da bıraktığı eserler bugün tarihe ışık tutmaktadır. Bu eserlerden en önemlileri Diyarbakır`ın İslam Medeniyeti tarafından fethedilmesinden sonra oluşturulan eserlerdir. Bu eserlerden biri olan ve bağrına Halid b.Velid`in oğlu Hz. Süleyman Başta olmak üzere birçok şehit sahabeyi barındıran Hz. Süleyman Camisidir.

Caminin yapılışı
Hz. Süleyman Camii Diyarbakır`ın İslamla şereflenişinin ardından Nisanoğulları`nın hâkimiyetinde bulunan Nisanoğulları döneminde inşa edilmiştir. Merkez Sur İlçesi Saraykapı yanında bulunan Hz. Süleyman Camii, Nasıriyye, Murtaza Paşa, Kale ve Halid b. Velid Camii isimleri ile de anılmaktadır. Minare üzerindeki kitabeye göre 555/1160 tarihinde Nisanoğulları döneminde Cemalüddevle ünvanlı Nisanoğlu Kemaleddin Ebu`l Kasım Ali (1156-1179) tarafından yaptırılmıştır. Mimari net olarak bilinmemekle beraber Nisanoğulları dönemi yapılarında adı geçen Hibetullah el- Gürgani olduğu tahmin edilmektedir.Ayrıca Eviye Çelebi caminin fetih sonrası yapılan ilk cami olduğunu söylemektedir. Diyarbakır`da bulunması ve çevresinde 27 Sahabe kabrinin bulunması sebebiyle her dönemde en çok ziyaret edilen mekânlar arasında yer alan Camiye farklı dönemlerde eklemeler yapılmıştır. Yine farklı tarihlerde tadilat gören Cami, Osmanlı döneminde, 1631 tarihinde Silahdar Murtaza paşa tarafından tamir ettirilmiş cami yanına da bir çeşme ile beş tuvalet eklenmiştir. Hz. Süleyman Cami, son olarak Vakıflar Genel Müdürlüğünce yaklaşık iki yıl süren bir onarımdan geçirilerek 27 Ocak 2012`de ibadete yeniden açıldı.

Mimari özellikleri
Hz. Süleyman Camisinin neredeyse tamamı taştan yapılmıştır. Yapıda ilgi çekici önemli süsleme özelliklerine rastlanmamaktadır. Yapını tarih içerisinde birçok tadilattan geçirildiği için orijinal halinde de değişiklikler olmuştur. Caminin biri batıda diğer güneyde olmak üzere iki ayrı giriş bulunmaktadır. Caminin her iki girişi de ilk olarak güneyde mihrap kuzeyde ise üç sütuna dayanan dört kubbeli abdest alma musluklarının bulunduğu özellikle yaz aylarında namaz kılınan avluya açılır. Açık alanın doğusunda yakın tarihte yapılan türbe dikkat çeker. Avlunu Kuzey kısmında ise kubbeli bölüm ve şadırvan yer almaktadır. Cami süslemeleri ilgi çekicidir.
Caminin batı duvarına bitişik olarak eklenen türbeye camiden geçitler sağlanmıştır. Caminin güney duvarı dışında mihrabın tam arkasına rastlamak üzere arkada üçgen, yanlarda birer dikdörtgen şeklinde dayanaklarla beslenmiştir.

Harim
Tek katlı olan Cami harimi, içerden beşik dışarıda düz çatıyla örtülmüştür. Cami alanın özelliklerinde dolayı harim enine iki ayak sırası yapıyı üçe bölmektedir. Harimin güneyindeki ilk bölümü enine planlı olup kıble duvarındaki iki pencere ve mihrabı vardır. Batısındaki pencere hazireye, kapı ise türbeye açılır. Batıda burca, kuzeyde sura yaslanan kubbeli ufak türbe ve bunun doğusundaki musluklu kesim ile harim arasında ancak kesiti sağlayan ufak bir kapalı koridor olup doğuya, merdivenle ikinci kata çıkılır. İlk şeklini koruyamayan caminin ilk mescidi güneydeki mihraplı ufak alandı. Minareyle arasında avlu vardı ve bu yörenin tasarım anlayışına çok uygundu. İkinci ve üçüncü bölümler sonra eklenerek cami büyütülmüştür.

Cami minaresi
Caminin minaresi Diyarbakır ve çevresinde başta olmak Ulu Cami olmak üzere birçok canide olduğu gibi kare biçimindedir, enine yer yer silmeler atılarak dikey görüntüsü zayıflatılmaya çalışılmıştır. İçkale`de surlara bitişik olan bu cami Selçuklu tarzında olup minaresi ise Arap üslubunda yapılmıştır.

Caminin diğer özellikleri
Caminin doğusunda yer alan tek odalı medrese, batısındaki örtülü türbe ve hazire bölümü eklenti olup taş sıraları ana kitleye uydurulmaya çalışılmıştır. Helâlar, abdest alma bölümü, yazlık namazlık bölümü, çevre duvarı merdivenler buna bağlı olarak kapılar ve döşeme kaplamaları yakın dönemin inşaatlarıdır. En az değişen kesim harimin kıble yönüne ve doğuya bakan duvarlarıdır.

Camide bulunan türbeler
Caminin en önemli özelliklerinden bir tanesi Diyarbakır`ın fethi sırasında şehit olan ve kimi kaynaklarda 25 kimi kaynaklarda ise 27 olarak belirtilen sahabelerinin mezarlarının bulunmasıdır. Hz. Süleyman Camisinde şehit düşen sahabeler dışında farklı türbeler olduğunu caminin duvarındaki manzum kitabelerden ve bunun yanında mevcut bazı kaynaklarda anlıyoruz. Bu türbelerden ilki 1631-1633 yılları arasında Diyarbakır valiliğini yapmış olan Silahtar Murtaza Paşa`ya aittir. Diğerleri ise Osmanlı döneminde farklı zamanlarda valilere aittir. (Fikret Kavgalı-İLKHA)