Kooperatifler bitti, müteahhitler yükseldi!

Türkiye’de özel sektör, devlet ve kooperatiflerin inşaatlardaki payı nedir? Bu durum yıllar içinde nasıl değişti?

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre 2003-2021 arasında inşaatlarda yapı kooperatiflerin payı yüzde 30’lardan yüzde 1’e kadar gerilerken özel sektörün payı ise yüzde 63’ten yüzde 93’e kadar yükseldi. Bu durumun fiyatları nasıl etkilediği ise bilimsel çalışma gerektiriyor.

2003 yılında 163 bin daire için yapı kullanım izni alındı. Bunların yüzde 63’ü özel sektör; yüzde 5’i devlet ve yüzde 32’si kooperatifler tarafından gerçekleştirildi.

2021 yılında ise 627 bin yapı kullanma izni alınırken bunun yüzde 93’ü özel sektörden, yüzde 6’sı devletten ve yüzde 1’i kooperatiflerden geldi. Bu 18 yılda devletin payı pek değişmezken özel sektörün payı 30 puan arttı; kooperatiflerin payı 31 puan düştü.

Yüzde hesabında ise fark daha yüksek. Özel sektörün payı yüzde 48 artarken kooperatiflerinki kooperatiflerin payı yüzde 96 düştü.

Yapı ruhsatlarının yüzde 90’ı müteahhitlerde
Yapı ruhsat iznine bakıldığında da özel sektörün açık hakimiyeti var. 2003 yılında 162 bin daire için yapı ruhsatı alınırken bu sayı 2021’de 709 bine kadar yükseldi.

2003’te yapı ruhsatlarının yüzde 83’ini özel sektör alınırken bu oran 2021’de yüzde 90’a kadar çıktı. Devletin payı yüzde 5’ten yüzde 9’a çıkarken kooperatiflerin payı yüzde 10’dan yüzde 1’e kadar geriledi. 2002 yılında kooperatiflerin payı yüzde 15 iken özel sektörün oranı yüzde 81'di.

2002-2021 arasındaki 19 yılda özel sektörün payı 9 puan artarken kooperatiflerin payı 14 puan geriledi.

Sektör temsilcileri ne diyor?
Euronews’in konuştuğu inşaat sektörü temsilcilerine göre son 20 yıldaki bu değişimle ilgili şu yorumlarda bulundu:

"Yapı kooperatiflerine güven düştü, kötü yönetildiğine dair düşünce iyice arttı. Bazı yolsuzluk olaylarının da eklenmesiyle yapı kooperatiflerinin itibarı zayıfladı. Kooperatiflerin daha çok şehir dışında olması buralarda yapılan binalara ilgiyi azalttı. Diğer taraftan son 20 yılda konut kredileri oldukça cazip hale geldi. Hemen taşınmaya hazır daire satın almak daha çekici olduğu için insanlar müteahhitlerin veya devletin inşa ettiği binalara yöneldi."

Kooperatifler fiyatları etkiledi mi?
Yapı kooperatiflerinin oranının iyice düşmesinin konut fiyatlarını nasıl etkilediği ise ayrı kapsamlı bir araştırmayı gerektiriyor.

Bunun için enflasyon, döviz kuru, ekonomik büyüme, konut kredi oranları başta olmak üzere daha birçok ekonomik parametreyi dikkate alan bilimsel çalışmalar yapmak gerekiyor.

Son yıllarda giderek artan yabancılara konut satışı ve ortalama hanehalkı sayısının düşmesi de dikkate alınması gereken unsurlardan.

Türkiye’de ne kadar konut satılıyor?
Türkiye’de konut satışı son 9 yıldan bu yana hep 1 milyon 150 binin üstünde seyrediyor. 2013 yılında toplam 1 milyon 157 bin konut satılırken bu sayı 2020’de 1 milyon 499 bine kadar yükseldi. 2021’de ise 1 milyon 492 bin konut satıldı.

2013’te satılan konutların yüzde 46’sı ilk el iken bu oran 2021’de yüzde 31’e geriledi. Bu dönemde ikinci el konut satışının payı ise yüzde 54’ten yüzde 69’a yükseldi.

EURONEWS