Gece yatarken, sabah uyanır uyanmaz, yolculuk sırasında veya yolda yürürken, arkadaşlarınızı beklerken ya da onlarla konuşurken, ders esnasında veya ders çalışırken akıllı telefonunuzu sık sık kontrol ediyor musunuz? Ekran kontrol etme davranışını istemsizce mi gerçekleştiriyorsunuz? Günlük alışkanlıklarımızdan biri olduğu düşünülse de ekran bağımlılığı teknolojik gelişmelerin beraberinde getirdiği yeni bir hastalık olabilir.

İçinde yaşadığımız teknoloji çağı bizlere çok sayıda ekranla etkileşim içinde olduğumuz dijital bir dünya sunuyor. Örneğin neredeyse her evde bulunan ve birçoğumuzun sahip olduğu televizyon, masaüstü ve taşınabilir bilgisayarlar, tablet ve akıllı telefon en sık maruz kaldığımız ekranlar. Her geçen gün daha da zenginleşen dijital dünyada kol saatleri ve buzdolapları bile dijital ekranlar üzerinden kontrol ediliyor.

Peki, insanları özellikle de gençleri ekranlara çeken nedir?

Akıllı telefonlar en fazla tercih edilen ekranların başında geliyor. Örneğin arkadaşlarımızla çoğunlukla çevrimiçi sosyal ağlar üzerinden iletişim kuruyor, bu nedenle akıllı telefon ekranlarında bolca zaman geçiriyoruz.

Ekranlardan uzak kalamamanın nedenlerinden biri çevrimiçi sosyal ağlardaki gelişmelerden haberdar olma isteği. Bu durum gelişmeleri kaçırma korkusu olarak isimlendiriliyor. Diğer neden ise telefondan yoksun kalma korkusu (nomofobia) olarak tanımlanan mobil cihazlara erişilemediği veya mobil cihazların iletişim kurmaya elverişli olmadığı durumlarda (örneğin internet erişimin olmadığı yerlerde ya da mobil cihazlarımızın şarjının bittiği zamanlarda) yaşanan aşırı korku.

Telefonlarımızdaki uygulamalardan günün her saatinde gelen bildirimler de ekranları sık sık kontrol etmemize neden oluyor.

Araştırmalar uzun saatler boyunca ekran başında kalmanın sağlık üzerinde, özellikle de ruh sağlığı üzerinde olumsuz etkileri olduğunu gösteriyor. Ayrıca ekran bağımlılığı artık madde bağımlılığı gibi bir bağımlık olarak kabul ediliyor. Örneğin Dünya Sağlık Örgütü tarafından geçtiğimiz haziran ayında güncellenen Uluslararası Hastalık Sınıflandırması’na video oyunu oynama bozukluğu eklendi.

Peki, ekran bağımlısı olup olmadığınızı test etmek ister misiniz?

Central Michigan Üniversitesi’nden Sarah Domoff önderliğinde gerçekleştirilen araştırmada bu amaçla kullanılabilecek dokuz soru belirlenmiş. Bu sorulara verdiğiniz cevaplar ekran bağımlısı olup olmadığınızı anlamanızı sağlayabilir.

• Ekran başından kalkmakta zorlanıyor musunuz?
• Ekranla ilgilenmek sizi motive eden tek şey mi?
• Çoğunlukla umursadığınız tek şey teknolojik cihazlarınız mı?
• Ekran kullanımınız aile ve çevrenizle olan etkileşiminizi kısıtlıyor mu?
• Medya kullanımınız aile ve çevrenizle sorun yaşamanıza neden oluyor mu?
• Teknolojik cihaz kullanamadığınızda moraliniz bozuluyor ve sinirleniyor musunuz?
• Ekran başında kalmak istediğiniz süre gitgide artıyor mu?
• Uygun olmayan ortamlarda gizlice teknolojik cihazlarınızın ekranını kontrol ediyor musunuz?
• Kötü bir gün geçirdiğinizde kendinizi daha iyi hissetmenizi sağlayan tek şey teknolojik cihazlarınızı kullanmak mı?

Peki, ekran bağımlılığından kurtulmak için neler yapılabilir?

Telefonunuzdaki uygulamalardan gelen bildirimleri kapatabilirsiniz. Ayrıca telefonu daha sık kontrol etmenize neden olan uygulamaları akıllı telefonunuzun ana ekranından kaldırabilir böylece ekrana baktığınız anlarda bu uygulamaları görmediğiniz için ekranda daha az vakit harcayabilirsiniz. Telefonunuzdan sosyal medya uygulamalarını kaldırmak da ekran kullanma sürenizi azaltmaya yardımcı olabilir. Bu uygulamalara sadece bilgisayardan ulaşılabildiğiniz için uygulamalar her an elinizin altında olmayacağından ekranda daha az vakit harcayabilirsiniz. Gece telefonunuzu uyuduğunuz odanın dışında bırakmak, gece boyu gelen uyaranlardan uzak kalmanızı sağlayabilir.

Bunların yanı sıra ekran kullanma süresi için bir sınır koymak, sosyal medyayı ve bu uygulamalardan gelen bildirimleri sadece belirlediğiniz bir zaman aralığında kontrol etmek, keyif aldığınız farklı etkinliklere yönelmek ve hobi edinmek de ekran bağımlılığıyla mücadele etme konusunda yardımcı olabilir.

Ekran karşısında ne kadar zaman geçirdiğinizi ölçmek için aşağıdaki gibi bir tablo oluşturabilirsiniz. Böylece ekran kullanma sürenizi günlük ve haftalık olarak takip edebilirsiniz.

Kaynak: BilimGenç