Doğu ve Güneydoğu'nun büyük İslam âlimlerinden ve aynı zamanda medrese geleneğinin önemli temsilcilerinden olan Tilmizli Molla Hasan (1887-1950), vefatının 70'inci yıldönümünde sevenleri tarafından rahmetle anılıyor.

Bölgenin meşhur büyük İslam âlimlerinden Allame Tilmizli Molla Hasan'ın torunu Batman İl Vaizi İbrahim Halil Yakut, babası molla Faik'in dilinden dedesini anlattı.

Yakut, "Tilmizli Seyda Molla Hasan 1887 yılında Batman merkez Akça (Tilmiz) köyünde dünyaya geldi. 16 yaşındayken Tilmiz köyünde ikame eden büyük âlim Kenanlı Seyda Molla İbrahim'in yanında alet ve İslami ilim kitaplarını bitirdi. Kenanlı Seyda Molla İbrahim Tilmizli Molla Hasan'ın yaşı henüz çok küçük olduğu için ve insanlar tarafından kendisine göz değmemesi için icazet vermedi. Bu arada Kenanlı Seyda Molla İbrahim Tilmiz köyünden ayrılmıştı. Yerine de talebelere ders vermesi için Tilmizli Molla Hasan'ı bırakmıştı. Talebelik yıllarında Tilmizli Molla Hasan'ın namı İran, Irak ve Suriye'ye kadar yayılmıştı. Tilmizli Molla Hasan'ın Seydası Kenanlı Molla İbrahim öyle büyük bir âlimdi ki İran'dan, Irak'tan ve Suriye'den onun yanına Tilmiz köyüne ilim tahsil etmeye gelirlerdi. Kenanlı Seyda Molla İbrahim, 'Ben, o kadar talebelere ders vermişim Fakih Hasan kadar zekisini görmemiştim. Ben, biliyorum ki Fakih Hasan ilim noktasında beni geçecektir." ifadelerini kullandı.  

"Beynin sınırlarını zorlayan kitaplardan imtihan edildi"

Molla Hasan'ın genç yaşına rağmen bölgede namının duyulduğunu vurgulayan Yakut, konuşmasına şöyle devam etti:

Tilmizli Molla Hasan'ın namı bölge medreselerinde yankı bulmuştu. Tilmizli Molla Hasan 22 yaşlarına geldiği zaman ilmi icazetini almak üzere Silvan'da ikamet etmekte olan meşhur âlim Seyda Molla Hüseyin Kiçik'in yanına gider. Molla Hasan, Molla Hüseyin Kiçik'in medresesinin kapısını çalar. Kapıya bir öğrenci çıkar. Öğrenci; 'Hayırdır kimi arıyorsunuz' der. Molla Hasan öğrenciye, 'Seyda'yı görmeye geldim. Seyda'ya benim geldiğimi söyle' der. Öğrenci Seyda'ya, 'Tilmizli Molla Hasan sizi görmek istiyor' der. Seyda o esnada istirahattedir. Hemen ayağa kalkar ve Molla Hasan'ı karşılar. Sonra otururlar. Seyda Molla Hasan'a; 'Demek ki sürekli bahsedilen Molla Hasan sensin' der. Biraz sohbet ettikten sonra Molla Hasan Seyda'ya; 'Seydam! Ben buraya sizden icazet almaya geldim' der. Seyda Molla Hüseyin Kiçik Molla Hasan'a 'Seni imtihan etmeye gerek yok, usulen beraber bir metin okuruz ve icazetini veririm.' der. Molla Hasan, Seyda Molla Hüseyin'e 'Seydam! Beni imtihan etmenizi sizden istirham ediyorum.' der. Bunun üzerine Seyda Molla Hüseyin, beynin sınırlarını zorlayan sert bir kitaptan Molla Hasan'ı imtihan eder.

"Sorulara karşı verdiği cevaplar hayrette bırakıyordu"

Yakut, konuşmasının devamında, "Molla Hasan'a kitabın dört bir yanından sorular sorar. Mantıksal sorular yöneltir. İbareleri tersten okuyup sorar. Molla Hasan sorulan sorulara tek tek cevap verir. Seyda Molla Hüseyin Kiçik'in dizleri ağrıdığı için dizüstü oturamıyordu. Molla Hasan'ın cevaplarına hayret kalıyordu. 'Verilen cevaplar ancak bu kadar mükemmel, eksiksiz olur' diyordu. Hasta olan Seyda Molla Hüseyin, Molla Hasan'ın cevapları karşısında yavaş yavaş diz üstü oturmaya başlamıştı. Bu durumu gören Molla Hasan Seyda'ya; 'Seydam! Siz ayaklarınızı uzatmayana kadar ben, sorulara cevap vermeyeceğim' diyerek Seyda'ya karşı edebini en güzel şekilde gösteriyordu. Nihayet kitaptaki sorular bittikten sonra Seyda Molla Hüseyin, Molla Hasan'a hitaben boşuna sana 'Meşhur Tilmizli Molla Hasan dememişler' der. Tilmizli Molla Hasan'a ilmi icazeti verir." ifadelerini kullandı.

"Halifelik görevi de verilmişti"

Molla Hasan vefat edeceği güne kadar talebe yetiştirdiğine dikkat çeken Yakut, "Seyda Mola Hüseyin Küçük'e talebe olmak hele hele ondan ilmi icazet almak talebeler arasında iftihar meselesiydi. Aynı zamanda Seyda Molla Hüseyin Kiçik Tilmizli Molla Hasan'a halifelikte vermiştir. Molla Hasan o günden vefat edeceği güne kadar talebe yetiştirmiştir. Aynı zamanda Kur'an-ı Kerimi ezbere bilirdi. Çok kuvvetli bir hafızası, keskin zekâsı, çok iyi derecede muhakeme gücü vardı. Kadı Beydavi tefsirini kelimesi kelimesine ezberlemişti. Sıra kitaplarının hatta mevcut şerhlerinin tümünü ezberlemişti. Bölge insanı şeri bir mesele için yanına gelirlerdi. Kafileler halinde insanlar yanına şeriata gelirlerdi. Bölgedeki diğer seydalar muallak (kapalı) meselelerde sürekli kendine danışırlardı. Batman'ın Tilmiz ve Aydınkonak (Korik) köyünde, Hasankeyf'in Uzundere (Vezrine) köyünde binlerce talebe yetiştirmiştir. Son derece takvalı bir zattı. Helal-harama son derece önem verirdi. Misafirleri hiçbir zaman eksilmezdi. Çok cömertti." şeklinde konuştu.

"Ciltlerle dolu kitapları harfi harfine okurdu"

Dedesi Molla Hasan'ın iyi bir okuyucu olduğunu belirten Yakut, "Talebelerinden Arnaslı Şeyh Seyda Molla Fahreddin şöyle der; 'Seydamızın dersinde bereket vardı. Ben, o okuyacağım dersi başka bir Seyda'dan okuduğum zaman zevk almıyordum ve anlamıyordum. Ama Seyda o dersi anlattığı zaman hem çok iyi anlıyordum hem de manevi bir zevk alıyordum' der. Molla Hasan çok iyi tahsil yapardı. Şu anda dedemin elinde bulunan kendisine ait Şafii Fıkhına ait 10 ciltlik 'Tuhfe' adlı kitapta altını çizmediği cümle kalmamış. Ciltlerle dolu kitapları harfi harfine okuduğuna bizzat görerek şahit oldum." dedi.

"Büyük Seydalar onun dizinin dibinde yetişti"

Dedesinin ders verdiği talebelerden büyük Seydaların yetiştiğini söyleyen Yakut, konuşmasını şöyle sürdürdü:

"Onun dizinin dibinde yetişen çok iyi Seydalar çıktı. Merhum Tilmizli Molla Süleyman (Oğlu), Tilmizli Molla Faik (88 yaşında), merhum Şeyh Seyda Molla Fahreddin, merhum Hasankeyfli Seyda Molla Osman, Merhum Derizbinili Seyda Molla Abdulvehhab, Merhum Şeyh Halil Hamidi ve daha niceleri. Hepsi onun dizinin dibinde yetiştiler. 19 Şubat 1950 yılında 63 yaşında ikindi namazını kılıp vefat etti. Medrese geleneğinin ve eğitim tedrisatının en önemli temsilcilerinden biriydi. Zekâsıyla, ilmiyle, hitabetiyle, belagatiyle ve güzel ahlakıyla meşhur olmuş binlerce talebe ve âlim yetiştiren âlim, fakih ve hadimul ilim olan Allame Tilmizli Seyda Molla Hasan'ı 70'inci vefat yıldönümünde rahmetle ve minnetle yâd ediyorum." (İLKHA)