Beşinci Mertebe

İfham derecesidir. Allah Teala: 

“Davud ve Süleymanı da hatırla, tarla hakkında hüküm vermekteydiler, zira tarlaya gece vakti bir kavmin koyunu dalmıştı. Ve biz de onların hükmüne şahiddik, biz o kavmin durumunu Süleyman`a fehmettirdik (kavrattık), hem Süleyman`a hem de Davud`a hüküm ve ilim verdik” (Enbiya, 78-79) buyurur. 

Allah bu iki kerim olan nebiyi zikretti, onları ilim ve hükümce öğdü ve muayyen bir olaydan fehmi (kavramayı) Süleyman`a tahsis etti. 

Ali b. Ebi Talib`e:

“İnsanlardan ayrı olarak Allah`ın Rasulu size bir şeyi tahsis etti mi?”  diye soruldu. O da:

“hayır, tohumu çatlatan, canlıyı yaratana andolsun sadece Allah`ın kendi kitabı ve bu sahifede olanı anlamayı kuluna vermesi müstesna, dedi. Ve bu sahifede akıl vardır, o da diyet demektir, esiri kurtarmak, bir kafirden dolayı müslümanın öldürülmemesi vardır” dedi. (Buhari, Cihad, 171; Tirmizi, Diyat,16)

Ömer b. Hattab`ın Ebu Musa el Eşari`ye yazdığında da “Sana işaret ettiklerimi anla “kavramaya çalış” ifadesi vardır. 

Fehm; Allah`ın kuluna verdiği bir nimet, kalbine koyduğu bir nurdur, kul bu nurla başkasının idrak edip bilemediğini bilir ve idrak eder, eşit şekilde ayetleri ezberlemekle beraber, ayetlerden başkasının anlayamadığı şeyleri anlar, fehmeder. Ve ayetlerin manasının aslını anlar.

Allah ve Allah`ın Rasulünden kaynaklanan fehm Sıddıklık unvanı ve peygamber varisliğinin alametidir. Fehm konusunda alimlerin derecesi, binlerle ifade edilebilecek kadar farklıdır. 

İbn Abbas`ın fehmine bak. Ömer ve orada bulunan Bedir ehlinden bazı kimselerle diğerleri ona “Allah`ın yardımı ve feth geldiği zaman” suresini sorar. Bu surenin İbn Abbas`a has kılınan anlamı şudur: 

“Allah Subhanehu`nun Nebisine ecelinin geldiğini haber vermesidir”. Allah`ın ona ecelinin gelişini bildirmesidir, Ömer`in buna muvafakat etmesi, Nebi`nin ecelinin İbn Abbas ve Ömer`den başka sahabelere gizli kalması ve o vakit İbn Abbas`ın sahabelerin en genci olması onun hususiyetlerindendir. Özel bir anlayış olmasaydı, bu sureden Rasulullah`ın ecelinin bildirildiğini nereden çıkaracaktı?. 

Bu dereceye yükselecek ince anlayıştan çoğu insanlar yoksundur, kıt anlayışlıdır. Böylece nass, yanında olmakla birlikte başka şeye gerek duyar, kendisi için metinlerle yetinmez. 

Fehm ve anlayış sahibi ise nasslarla birlikte nassdan başka olan şeylere gerek duymazlar.

İbni Kayyım - Medaricu's Salikin