İran ile Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi (BMGK) üyesi 5 ülke ve Almanya (5+1 ülkeleri) arasında sürdürülen nükleer müzakerelerde anlaşmaya varıldı.

AB Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikasından Sorumlu Yüksek Temsilcisi Federica Mogherini ve İran Dışişleri Bakanı Cevad Zarif ortak basın açıklamasıyla TSİ 13.50'de anlaşmanın sağlandığını resmen açıkladı.

İki haftadan uzun süredir yoğun biçimde devam eden görüşme maratonundan çıkan olumlu sonuçla İran`a uygulanan çeşitli yaptırımlar ve ambargolar kaldırılacak. Ancak Birleşmiş Milletlerin İran'a uyguladığı silah ambargosu beş yıl, füze ambargosu ise 8 yıl daha etkin kalacak.

Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, İran ile nükleer anlaşmanın Irak Şam İslam Devleti`ne (IŞİD) karşı ‘geniş` koalisyona kapı araladığını belirtti. Yazılı açıklama yapan Lavrov, anlaşma için “İslam Devleti`ne ve diğer terörist gruplara karşı geniş koalisyonun önünde bulunan çoğunlukla yapay olan bariyerleri kaldırıyor” ifadesini kullandı.

Obama: Böyle anlaşmalar dostlarla yapılmaz
ABD Başkanı Barack Obama, İran ile nükleer anlaşmanın nükleer silahların yayılmasını azaltacağını söyledi. İran ile anlaşmanın "güven üzerine değil doğrulama üzerine" inşa edildiğini söyleyen Obama, "Böyle anlaşmalar dostlarla yapılmaz" diyerek Sovyetler Birliği dönemindeki nükleer silahsızlanma anlaşmalarını hatırlattı.

Yaptırımların yeniden devreye girebileceğini vurgulayan Obama, bu anlaşmanın "ABD diplomasisinin gerçek ve anlamlı değişim getirebildiğini gösterdiğini" söyledi. ABD Kongresi'nin bu anlaşmaya karşı çıkarabileceği tüm engelleri veto edeceğini sert bir dille hatırlatan Başkan Obama, isim vermeden İsrail'in lobi faaliyetlerine gönderme yaptı.

Bölgedeki diğer ülkelerin nükleer silah yarışına girmesinin bu sayede caydırıldığını söyleyen Obama, "Anlaşma olmasaydı, Ortadoğu'da başka bir savaşın önü açılabilirdi" dedi.

"İran ile ABD'nin farklılıklarını gidermediğinin" altını çizen Obama, anlaşmanın İran ile ilişkilerde yeni bir gidişat çizdiğini söyledi.
Obama'nın konuşmasını İran devlet televizyonu da naklen yayınladı.

'Gereksiz kriz çözüldü'
İran Devlet Başkanı Hasan Ruhani de, resmi Twitter hesabı üzerinden yaptığı açıklamada "bu gereksiz krizin çözülmesinin yeni ufuklar açtığını" söyledi.

Ruhani, anlaşmanın resmen açıklanmasının ardından kameraların karşısına geçti. 23 ay süren müzakereler sonrası dünya güçleriyle anlaşabildiklerini söyleyen Ruhani, bir dönüm noktasına ulaştıklarını vurguladı. Hasan Ruhani, "Allah milletimizin dualarını duydu" dedi.

Zamanla karşılıklı güvenin inşa edileceğini söyleyen Ruhani, 5+1 ülkeleri anlaşmaya sadık kaldığı sürece İran'ın da sadık kalacağını belirtti.

Zarif: Yeni bir sayfa açıyoruz
İran Dışişleri Bakanı Muhammed Zarif, anlaşmayı "tarihî bir an" olarak niteledi. Mükemmel bir sonuç elde edemediklerini vurgulayan Zarif, "Fakat hepimiz için büyük bir başarı" dedi. "Bugün tüm umutlar tükenebilirdi" diyen Zarif, "Fakat artık umut dolu yeni bir sayfa açıyoruz. Bunun üzerine inşa etmeye devam edelim" diye konuştu.
AB temsilcisi Mogherini, "Bence bu tüm dünyanın ihtiyaç duyduğu umudun simgesi" dedi. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, "Bugün bütün dünyanın rahat bir nefes aldığına eminiz" dedi.

"İsrail'i bağlamaz"
İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu anlaşmayı, “şoke edici, tarihi, hata” diye nitelendirdi ve bunun İsrail`i “bağlamadığını” söyledi. Ülkesinin kendisini savunmaya devam edeceğini de belirtti.

Obama ve Netanyahu anlaşmayı daha sonra telefonda görüştü.
Beyaz Saray`ın açıklamasına göre Obama, anlaşmanın İran`ın nükleer programının barışçıl olduğundan emin olmalarını sağlarken İran`ın nükleer silah elde etmesini teyit edebilecekleri şekilde önleyeceğini Netanyahu`ya iletti.

Washington'ın İsrail`in güvenliğiyle ilgili güçlü taahhütlerinin altını çizen Obama, “nükleer silah edinmiş bir İran” endişelerini yok edecek nihai anlaşmanın, aynı zamanda ABD ve İsrail`in ulusal güvenlik çıkarlarının sonucu olduğunu aktardı.

Obama, anlaşmanın, İran`ın terörizmi desteklemeye ve İsrail`e ilişkin tehditlerine yönelik kaygılarını azaltmadığını da belirtti.
ABD Savunma Bakanı Ashton Carter`ın önümüzdeki hafta İsrail`e bir ziyarette bulunacağına söyleyen Obama, ziyaretin ABD ile İsrail arasında güvenlik alanındaki görülmemiş bir işbirliğinin yansıması olduğunu ifade etti.

Anlaşmada neler var?
İran'a BMGK, AB ve ABD çeşitli yaptırımlar uyguluyor. 12 yıllık sürecin ardından İsviçre'nin Lozan kentinde 2 Nisan'da ana hatlarıyla bir uzlaşma çerçevesi belirlendi.
Anlaşmaya göre Birleşmiş Milletler müfettişleri, haklı gerekçeler gösterme koşuluyla İran'da askeri tesislere girebilecek. İran anlaşma koşullarını 65 gün içinde yerine getirmezse, yaptırımlar yeniden yürürlüğe girecek.

Anlaşmayla birlikte BMGK'nın uyguladığı ticari yaptırımlar ile nükleer enerji alanında faaliyet gösteren özel ve tüzel kişilerin seyahat yasağı kalkacak. ABD ve AB'nin yaptırımlarının kaldırılmasının yolu, Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA) olumlu raporundan sonra açılacak.

Ortak Kapsamlı Eylem Planı (JCPOA) olarak adlandırılan koşullara göre İran, gelecek 10 yıl boyunca nükleer AR-GE çalışmalarına devam edebilecek ancak 15 yıl boyunca elindeki uranyumu kritik seviye olan yüzde 3,67'nin üzerinde zenginleştiremeyecek.

Çalışır durumdaki santrifüj sayısı 10 yıllığına üçte iki oranında azalarak 6 bin civarına inecek ancak bunların sadece 5 bini zenginleştirme işleminde kullanılabilecek.
Zenginleştirme işleminde sadece düşük verimli eski nesil santrifüjleri kullanılacak. Santrifüjlerle ilgili araştırmalar da denetime tabi tutulacak.

İran gelecek 15 yıl süresince yeni uranyum zenginleştirme tesisi ya da ağır su reaktörü inşa edemeyecek. Süreci UAEA denetleyecek.

İran 10 bin kilogram olan zenginleştirilmiş uranyum stokunu 300 kilograma indirerek 15 yıl süreyle bu miktarda tutacak.

Fordo nükleer tesisinde 15 yıl süreyle santrifüj ve fisil madde bulunduramayacak olan İran bilimsel deney yapabilecek. Arak ağır su reaktörü UAEA denetçileri nezaretinde hafif su reaktörüne çevrilecek.

IRNA: Milyar dolarlar serbest kalacak
İran resmi haber ajansı IRNA, yurtdışı hesaplarında dondurulan milyarlarca doların anlaşmanın ardından serbest bırakılacağını vurguladı. Ajansın açıklamasında şu değişikliklere yer verildi:

"AB ve ABD tarafından getirilen yaptırımlar, anlaşmanın yürürlüğe girmesiyle kaldırılacak. Petrol ve doğalgaz şirketlerine uygulanan yasaklar kaldırılacak. İran hava taşımacılığı sektörüne, merkez bankasına ve devlet petrol şirketine yıllardır uygulanan yasaklar kalkacak."
Ajans, "İran'ın silah ambargosunun kaldırıldığını, silah ithalatı ve ihracatının peyderpey başlayacağını" da söyledi. Ancak BMGK İran'a 5 yıl boyunca silah ambargosunun devam edeceğini açıklamıştı.

UAEA: Yol haritasında anlaştık
Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı, İran'ın nükleer tesislerinin incelenmesi ve özellikle 2003 öncesi döneme dair nükleer silah üretimi iddialarının araştırılması konusunda İranlı yetkililerle takvim konusunda anlaştıklarını söyledi.

Ajans, nihai raporunu 15 Aralık 2015'te Birleşmiş Milletler'e sunacak. Açıklamaya göre, tartışma konusu olan Parçin askeri üssünün incelenmesi "ayrı bir düzenlemeye tabi" olacak.

İran nükleer programının başındaki isim Ali Ekber Salihi ise, anlaşma sonrası yaptığı açıklamada "İran'ın Parçin askeri üssü konusunda 'kırmızı çizgilerine' saygı gösterildiğini" vurguladı.

Netanyahu: Tarihî hata
İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu, anlaşmanın "tarihî bir hata" olduğunu söyledi ve "İran'ın nükleer hırslarını engellemek için elinden geleni yapacağını" ekledi. Netanyahu, "İran nükleer silah yoluna koyuldu. Hedefine ulaşmasına engel olan birçok yaptırım kaldırıldı" dedi.
İran'ın yaptırımların kaldırılmasıyla yüklü miktarda para kazanacağını belirten Netanyahu, bu sayede "bölgede ve dünyada terör ve saldırganlığa devam edeceğini" savundu.

Müzakere süreci
İran ile 5+1 ülkeleri arasında 24 Kasım 2013'te İsviçre`nin Cenevre kentinde geçici bir anlaşmaya imza atıldı. Nükleer faaliyetlerin kısıtlanması karşılığında yaptırımların gevşetilmesini öngören anlaşmaya göre, 20 Temmuz 2014'e kadar kapsamlı bir anlaşmaya ulaşması hedefleniyordu.

Bu kapsamda Şubat - Temmuz 2014 arasında gerçekleştirilen yedi turlu müzakereler sonucunda taraflar arasında "derin farklılıklar" olduğu gerekçesiyle süreç dört ay uzatıldı. Ağustos - Kasım 2014 arasında dört ay boyunca yürütülen müzakerelerde ilerlemeler kaydedilmesine rağmen kapsamlı bir çözüme ulaşılamadı ve müzakereler yedi ay daha uzatıldı.

Taraflar 2 Nisan 2015'te İsviçre`nin Lozan kentinde "çerçeve uzlaşmaya" vardıklarını ve kapsamlı anlaşma metnini 30 Haziran`a kadar yazacaklarını açıkladı. Ancak gecikmeler nedeniyle anlaşma Temmuz ayına sarktı.

Kaynak: Reuters, Al Jazeera