Bugün 1946 yılında İran Kürdistanı`nda Qadi Muhammed tarafından kurulan ve 1947 yılından yıkılan Mehabat Kürt Cumhuriyetinin yıkılışının 68`inci yıldönümü. Mehabat Kürt Cumhuriyetinin kurucusu şehit Qazi Muhammed, emperyalistler tarafından dört parçaya bölünmüş Kürdistan ve diasporada rahmetle anıldı.

 “Kürtler hep birbirleriyle çatışarak ortak bir irade oluşturamadılar”

Mezopotamya`nın yerli ve kadim halklarından olan Kürtler, yüzyıllardır kendi topraklarında başka devletlerin egemenliği altında yaşıyor. Aşiret temelli örgütlenmeleri aşıp birlik beraberlik temelinde buluşamadıkları için tarihi fırsatlardan yararlanacak süreçleri kendi lehine dönüştürecek ortak bir irade oluşturamadılar. Aşiretsel ve kabile yapılarını kendi birlik ve beraberlik değerlerinin üzerinde tuttular. Bu konumlarını korumak için çoğu zaman sömürgeci devletlerin desteği ile birbirleri ile çatıştılar.

“Lozan cetveliyle Kürt toprakları dört parçaya bölünür”

Gerek şimdiki ve gerekse önceki egemen güçlerin bazen, “Kürt Realitesi” dedikleri şey, aslında yüzlerce yıllık bir öyküdür. Daha yakın tarihlere gelindiğinde ise, modern Kürt uyanışı başlar. Tarih boyunca her zaman bir halk olarak kendini kabul ettiren Kürt halkı, kendi varlığını görmeyen gözlere göstermiştir. Dersim`den Ağrı`ya irili ufaklı bir dizi ayaklanma, türlü katliam ve cinayetlerle bastırılmış ama her seferinde Kürt halkı yeniden ayağa kalkmasını bilmiştir.

 Birinci ve İkinci Dünya Savaşları ile dünya emperyalist ülkeler tarafından bölüşülürken, tarihin en kadim halklarında olmasına ve kendi topraklarında yerleşik olarak yaşamasına karşın bu paylaşımlarda hep paylaşılan ve dolayısıyla kaybeden yine Kürtler oldular.

Kökü Cumhuriyet öncesine dayanan Kürt örgütlenmeleri ve ayaklanmaları, 1923`te Lozan cetveliyle Kürt toprakları dört parçaya bölününce hız kazanmaya başladı.

1946 ise Mahabad Kürt Cumhuriyetinin kuruluş yılıdır. Bölge, İran Şahlığının despotluğu altındadır. İran Şahı Rıza Pehlevi, yıllarca kurduğu baskı ve despotizm ile Kürtleri kendisine boyun eğdirmeye zorlamıştır. Bu bir anlamda Kürtleri tamamen yok etmeye yönelik bir saldırı ve asimlasyondur. Birçok Kürt, idam edilir ya da sürgüne yollanır. 1941 yılında İngiliz ve Rusların İran`a girişleri, Rıza Pehlevi`nin iktidarına son verir.

“‘Kürdistan`ın Dirilişi` kuruluyor”

Gelinen aşamada, bölgede üç ayrı konumlama meydana geldi. Urmiye kenti civarında Sovyet hâkimiyeti, Hanekin-Kirmanşah yolunun kuzeyinde İngilizler ve bu iki bölge arası da Kürt güçlerine kalmıştı. Bu arada sürgündeki Kürtler geri dönmeye başlamıştı.

1942 yılında Komala Jiawavewey Kûrdistan (Kürdistan`ın Dirilişi) kurulur. Komala, İran bölgesi dışında Güney Kürdistan`da Musul, Kerkük, Hewlêr, Silêmanî, Rewanduz ve Şaqlawa`da da faaliyet yürütmeye başlar.

Komala 1945 yılında Mehabad bölgesinde kendini resmen ilan eder. Mehabad bölgesinin sevilen kişiliklerinden Qazi (Kadı)Muhammed, Komala`nın üyeliğine kabul edilir. Süreç içerisinde, Qazi Muhammed, Komala`nın liderliğini eline alır. Qazi Muhammed, ilerleyen dönemlerde Kürdistan Demokrat Partisini kurar.

“Mehabat Kürt Cumhuriyeti kuruldu”

Kasım 1945'te Sovyetlerin teşvik ve desteğiyle İran'da önce Azarbaycan Hükümeti kuruldu. Çok geçmeden, 22 Ocak 1946'da  Mahabad`da Çarçira Meydanı`nda Mehabat Kürt Cumhuriyeti`nin kuruluşu ilan edildi. On üç üyeli Bakanlar Kurulu oluşturulur. Qazi Muhammed Cumhurbaşkanı seçilir. 

Başbakanlığa, Hacî Babe Şêx, Savunma Bakanı ve Ordu Başkomutanlığına Kadı Mihemed Husên Xanî Sêyfî Qazî, İçişleri Bakanlığına ise Mihemed Emîn Mu'înî seçilir.

Mehabat Kürt Cumhuriyeti, Uşnu, Miandoap, Serdest, Bane, Sagiz, Senendec şehirlerini sınırlarına dâhil ederken, Mehabad`ı başkent ilan eder. Kürt Cumhuriyeti`nin resmi dili Kürtçedir. İlköğretim için yasalar çıkarılır, Kürtçe ders kitapları bastırılır. Kürt devletinin günlük ve aylık resmi yayın organı “Kürdistan” yayınlanmaya başlar. Hawar, Hilale, Agir, Gelawêj, Nıştiman dergileri yayınlanır.  Kürt Cumhuriyetinin milli marşı “Ey Raqip”tir.

Dönemin diplomatik ve konjonktürel   çıkarları gereği, şahlık İran`ı devletlere baskı yapmakta ve BM`ye başvurarak, İran topraklarındaki Sovyet askerlerinin çekilmesini talep etmektedir. Buna karşın SSCB, Azeri yönetimine teslim olmasını öğütlemektedir.

“Kürt Cumhuriyeti bir yıl sonra yıkıldı”

16 Kasım 1946`da Azeri yönetimi İran`a bağlanır. Bu durumda İran`ın Mehabad`a girişi kolaylaşır. Qazi Muhammed, 5 Aralık 1946`da savaş konseyini topladı. Direnişe geçmek için hazırlıklar yapılıyordu.

Ancak Sovyetler Birliği 9 Mayıs'ta İran topraklarından çekilince 17 Aralık'ta  Şah rejiminin ordusu Mehabadî  işgal ederek Mehabad Cumhuriyeti'ni yıktı. 31 Mart 1947'de Cumhurbaşkanı Qadi, Başbakan Hecî Baba Şex ve   Savunma Bakanı  Muhammed Hüseyin Han Seyfi Qadi Cumhuriyetinin kurulduğu yer olan Çarçira Meydanı'nda asılarak idam edildi.

İkinci Dünya Savaşı sonuçları Kürtler için Mahabad` da bir ışık doğduysa da bu ışık kısa bir rüyadan ibaret kaldı. Bunun trajik sonuçlarının da baş sorumlusu o gün Kürtlere devlet kurdurup ve İran petrolleri uğruna sahipsiz ve korumasız bırakıp desteğini çeken Stalin yönetimindeki Sovyetler Birliği olmuştur.

 “Elleriniz Kürdistan Bayrağı`na hiçbir zaman yetişmeyecektir”

Şah`ın yapmacık mahkemeleri tarafından yargılanan Qazi Muhammed, direnişçi tutumunu asla bırakmaz ve Şahlık rejimine şöyle seslenir; “Eliniz Kürdistan bayrağına hiçbir zaman yetişmeyecektir. Bir gün gelecek o bayrak, şu anda yargılandığım mahkeme binasının üstüne dikilecek ve dalgalanacaktır”

Mehabat Kürt Cumhuriyetinin çöküş nedenleriyle ilgili olarak Koohi-Kamali şunları söylemektedir: “Öncelikle Kürt toplumunun ana özelliği olan kabile bölünmüşlüğü, merkezi hükümete karşı direnişin sonucunda Kürt Cumhuriyetinin kurulmasında rol oynadığı gibi bu cumhuriyetin yıkılmasına da sebebiyet vermiştir. Değişik kabileler, daha doğrusu bu kabilelerin liderleri arasındaki çatışma ve çekişmeler ulusal hareketin önünde önemli bir engel olmuştur. Bir veya birden çok kabilenin kendi çıkarları uğruna dış güçlerle iş birliği yapması Kürt tarihinde olağan bir haldir. İkinci iç sebep cumhuriyetin iyi örgütlenmiş ve politik deneyimine sahip güçlü yönetimden yoksun olması olgusudur.”

Mehabat Kürt Cumhuriyetinin kurucusu Qadî Muhammed`in vasiyetinde satır araları

Allah aşkına artık birbirinize düşmanlık etmeyin, sırt sırta verin, zorba düşmana ve zalimlere karşı durun. Kendinizi düşmana bedava satmayın.

Sizlere nasihatim, vasiyetim odur ki; çocuklarınızı okutun. Eğitim dışında, bizim diğer halklardan hiç bir eksiğimiz yoktur. Halklar kervanından kopmamak için okuyun, okumak düşmana karşı en etkili silahtır.

Allah'a, Peygamber`e ve Allah'ın yanında olan her şeye inanın, iman edin, dini vecibeleri yerine getirmede güçlü olun.

Aranızdaki birlik ve uyumu koruyun, birbirinize kötülük yapmayın, özellikle sorumluluk ve hizmet alanında tamahkâr olmayın.

Düşmanın sizi aldatmaması için, eğitim seviyenizi yükseltin.

Bu dünyada, birkaç günlük ve önemsiz bir bir yaşam uğruna kendinizi düşmana satmayın, çünkü düşman düşmandır, düşmana güvenilmez.

Birbirinize, siyasi, maddi, manevi ve namus alanlarında ihanet etmeyin. Çünkü hain, Allah'ın, insanların huzurunda suçludur, ihanet döner haini vurur.

Eğer sizden birisi, ihanet etmeden işini yapıyorsa, kendisine yardımcı olun, kıskançlık ve tamah için kendisine karşı durmayın, ya da Allah göstermesin onun hakkında yabancıların ajanı olmayın.

Diğer halklar gibi baskı ve zulümden kurtulmak için mücadele etmekten geri durmayın. Dünya malı önemli değildir. Eğer vatanınız varsa, özgür ve serbestseniz, o zaman her şeyiniz var demektir, malınız, mülkünüz, devletiniz, ülkeniz, saygınlığınız da olacaktır.

Allah'a olan can borcu dışında, kimseye borcum olduğunu zannetmiyorum. Ama eğer az ya da çok, borçlu olduğum birisi çıkarsa, ben geriye çok mal-mülk bıraktım, gidip varislerimden borcunu istesin. (Osman İçli-İLKHA)