Bismihi Teâlâ.

Ey iman edenler! Muhakkak ki eşlerinizden ve çocuklarınızdan bazıları size düşmandır. O vakit onlardan sakının. Ve eğer affeder, hoş görür, bağışlarsanız muhakkak ki Allah da çok bağışlayan, çok esirgeyendir.” (Teğabun / 14)

Ayette buyuruyor ki “İnne min ezvacikum” yani eşlerinizin bazıları sizin için düşmandır. Acaba buradaki düşmanlıktan maksat zahiri ve kinle olan düşmanlık mıdır? Mesela bazı zamanlar eşler birbirinden öyle nefret eder hale gelir ve birbirlerinin hısmı olurlar. Öyle ki birbirlerine zarar dahi vermek isterler. Ve bazen baba ve oğul arasında birbirlerine bıçak çekecek kadar düşmanlık olur. Gerçekte de Kur’an bunu mu söylemek istemektedir? Bu, insanların bakıp da anladıkları şeydir. Karısıyla geçinemeyen bir adam bunu daha iyi bilir. Çocuğuyla anlaşamayan birisi çok daha iyi anlar…

Lakin Kur’an’ın kastı bu değildir. Bilakis dostça niyetli, düşmanca işlerdir. Sevdikleri için düşman olurlar. Bu, onların sevgisi Allah’ın sevgisiyle çakıştığında ortaya çıkar. Bu ayetin şeni nüzulü şöyledir.

Mekke’de bir adam Resulallah (AS)’a iman eder. Mekke’de iman etmek bir takım mahrumiyetler demektir. Karısı ve çocuğu düşmanca değil bilakis nasihat babında; “boş ver bu işleri, kendi hayatını da bizimkini de mahvettin” gibi sevgiye dayalı düşmanca tavırlar öyle bir hale gelir ki adam hicret etmek zorunda kalır. Hicret şaka değildir. Hicret bütün hayatını, aileni geride bırakıp gitmek demektir.

Şüphe yoktur ki insanın ailesine karşı büyük bir sorumluluğu vardır. Ayette insanın bu sorumlulukları unutması istenmiyor. Ama bunun yanında ilahi bir sorumluluğunun da olduğunu hatırlatıyor.

Kur’an’ın burada kastettiği, insanın bazen karşısına çıkan şeylerin, düşmanın eseri gibi eserler bırakmasıdır.

İnsanın düşmanı olan nefsi nasıl bir düşmandır? Yani nefis, insana kindarca mı düşmandır? Yoksa sadece kendi meyil ve hevası ile mi hareket etmektedir? Ama sadece bu bile insana düşman olmasına yeterdir… Elbette ki ikincisi doğrudur. “Fehtezerha” buyruğu; ‘korkun, temkinli olun bu düşmanların düşmanlığı karşısında…’ manası taşır.

Birinci gurup, düşmanlık kastı ve düşmanlık çehresiyle düşman olanlar ki; bunların düşmanlığı aşikâr ve alenidir.

İkinci gurup, düşmanlık kastıyla ve dost çehresiyle düşman olanlar. Muhakkak ki münafık dostların tehlikesi açık düşmanların tehlikesinden daha fazladır.

Üçüncü gurup, dostluk kastıyla ve dostluk çehresiyle düşman olanlar. Dostça gelmelerine rağmen eylemleri ve talepleriyle tehlikesi düşmanın ok yağmurundan daha fazladır. Bazen bir insanın annesinin zararı bütün düşmanlarından daha fazladır. Örneğin; bir baba çocuğunu sabah namazına kaldırmak istiyor ama anne oradan sesleniyor “yüreğin nasıl el veriyor çocuğu uykusundan uyandırmaya?” Çocuğu için yüreği sızlıyor ve ona şefkat gösteriyor. Bu yüzden onu namaza kaldırmıyor. Bu anne, dost çehresiyle ve dostça bir kasıtla çocuğuna düşmanlık ediyor.

Ayetin devamında buyuruyor ki “ve in ta’fû ve tasfehû ve tagfirû fe innallâhe gafûrun rahîm” (ve bağışlar ve yüzlerine vurmaz ve suçlarını örterseniz artık bilin ki Allah, suçları örter, Rahîmdir.)

İslam’ın başlangıcında bazı Müslümanların aileleri; onları Resulullah’a imana men etmeye ve İslam’ı yaşamalarına mani olmaya çalışıyorlardı. Ev hapislerinden işkencelere varan girişimlere rağmen taviz vermiyorlar ve ailelerini dinlemiyorlardı. Daha sonları bir nebze de olsa bir ferahlık kapısı açıldı. Hicret ayeti nazil oldu. Vaziyet bir bakıma Müslümanların faydasına döndü ve bu Müslümanlar hicret etmek istediklerinde o günlerin intikamını almak için aileleriyle bağlarını koparıp onlar olmadan gitmek istediler. Rest çekerek o zor günlerine nispet yapma dürtüsü içindeydiler. İşte tam da burada İlahi nidanın muhatapları kılındılar.

“Onları dinlemeyin ama kalbinizde onlar için kin de beslemeyin. Affedin ve yüzlerine vurmayın.” Burada “Afv” ve “Safh” kelimeleri zikredilmektedir. Bir suçun hem cezası hem de kınaması vardır. “Afv” bu cezanın affedilmesidir. Oysa “safh” sadece cezanın affedilmesi değil suçun unutulması adının dahi zikredilmemesi demektir. İşte bu yüzden evliyanın makamı “afv”dan çok daha yüksekte “safh”dadır.

Enes bin Malik buyuruyorlar ki; “Allah Resulü (SAV) çoğu zaman oruç tutardı. İftar ve sahurda da çok sade yemekler yerdi. Bir gün çok geç olmasına rağmen evine dönmedi. Ben de iftar ettiğini düşünerek evdeki sütü içip yattım. Sonra Allah Resulü arkadaşlarıyla birlikte geldi. Evde hiçbir şey yoktu. Ve ben onun hala iftar etmediğini anlayınca saklanıp gizlendim. Allah Resulü de hiçbir şey söylemeyip yattı. Ve yaşadığı müddetçe de bunu benim yüzüme vurmadı.”

İşte “Safh” bu demektir. Kur’an işte bize bunu buyuruyor.

Daha sonra ise “ğufran” geliyor. Yani örtmek… Bu daha da üstün bir mertebedir. Hatanın ve suçun üzerini rahmetle örtmek… Niçin ilahi mağfiret diyoruz? Çünkü insan ilahi dergâhta bir günah işleyip cezayı hak eder. Allah-u Teâlâ onu cezalandırmıyor ve sadece kınamamakla kalmayıp üzerini de örtüyor. Yani ayete göre “eğer çocuklarınız ve eşlerinizin hatalarını affeder, görmezden gelir ve de bağışlarsanız Allah da Rahim ve Ğafurdur. Ve bu amelinize karşılık Allah da size mağfiret gösterecektir.”

Bundan sonraki ayette buyruluyor ki:

“Doğrusu mallarınız ve çocuklarınız bir fitne (imtihan)dir. Büyük mükâfat ise Allah katındadır.” (Tegâbun / 15)

Burada “fitne” insanı kendisiyle meşgul eden yani imtihan anlamındadır. Meşgul olma burada vaktini verme, oyalanma anlamındadır. Elbette mümin erkek, eşi ve çocukları ile vakit geçirmelidir. Resulullah (AS)’ın en dar zamanlarında dahi ailesi ile vakit geçirmeyi ihmal etmediğini, Hz. Fatıma ile olan bağını, muhabbetini bilmekteyiz. Buradaki oyalanma vurgusu zihnen ve fikren bir meşguliyettir. Yapılması elzem olan işlerden beri durmaktır.

Eğer ki iman ehli bir hayat arkadaşına sahip ise hiçbir erkek ailesi ve davası arasında seçim yapmak zorunda değildir. Resulullah (AS) bize en güzel örnektir. “Çocuklarıma ve eşime zeval gelecek” endişesi ile İslam’ı yüklenmemek bir fitnedir. Misalen...