Hafıza ve öğrenmede olduğu kadar zihin sağlığı üzerinde de önemli faydalar sağlayan uykunun, günlük atıkları temizlemeye katkı sunduğu çoğu nörobilimci tarafından kabul ediliyor. Bu sürecin merkezi sinir sisteminde atıkları temizleyen bir mekanizmayla işlediği düşünülse de bu da henüz kesin bir şekilde kanıtlanamadı.

Ayrıca Alzheimer hastalığında beyinde biriken proteinlerin temizlenmesiyle uyku arasında da bir ilişki olduğu düşünülüyor. Fakat yetersiz veya kalitesiz uykunun bu hastalığa yol açan bir faktör mü yoksa onun bir semptomu mu olduğu bilinmiyor.

Ayrıca Nature Neuroscience adlı hakemli dergide pazartesi günü yayımlanan araştırmada uykunun, beynin temizlik işlerini yerine getirmesini sağladığı teorisine karşı çıkılıyor.

Bilim insanları farelerin beynine floresan boya enjekte ederek boyanın sıvı dolu boşluklardan beynin diğer bölümlere nasıl bir hızda geçtiğini gözlemledi. Hayvanları uyanık, uykuda ve anestezi altında inceleyen araştırmacılar, boyanın beyinden temizlenme oranını ölçtü.

Uyuyan farelerin beyinleri floresan boyayı uyanık hayvanlardan yüzde 30 daha yavaş temizlerken, anestezi altındakiler yüzde 50 daha yavaştı.

Imperial College London'dan Nick Franks, ortak yürütücülüğünü üstlendiği araştırma hakkında "Uyuyan ya da anestezi altındaki hayvanlarda boyanın beyinden temizlenme oranının önemli ölçüde azaldığını tespit ettik" diye belirtiyor.

Uykunun, beynin toksinleri temizlemesinde rol oynadığını öne süren teori için "Nobel Ödülü kazanacak bir fikir gibi geliyor" diyen Franks şöyle ekliyor:

Bu alan, uyumanın temel nedenlerinden birinin temizlik olduğu fikrine çok odaklanmıştı ve sonuçlarımızda bunun tersini gözlemleyince elbette çok şaşırdık.

Bu araştırma uykunun, demansın en yaygın türü Alzheimer hastalığıyla ilişkisi üzerine yapılacak yeni çalışmalar açısından da önemli.

Çalışmanın ortak yürütücüsü Bill Wisden "Uykunun bozulması demansla yaşayan kişilerde sık görülen bir semptom" diyerek şöyle ekliyor:

Ancak bunun hastalığın ilerlemesinin bir sonucu mu yoksa bunda itici bir faktör mü olduğunu hâlâ bilmiyoruz. İyi bir uyku uyumak, toksinleri temizlemekten başka nedenlerle de demans riskinin azalmasını sağlayabilir.

Öte yandan bu çalışmada kullanılan boyalar Alzheimer gibi nörodejeneratif hastalıklarda biriken protein kümelerinden daha hafifti. Sıvıdaki moleküllerin boyutu, hangi hızda ve kanaldan ilerlediklerini belirleyebileceğinden daha fazla araştırmaya ihtiyaç var.

Independent Türkçe, Science Alert, Guardian, Nature Neuroscience