Zehirlilik derecesi bilinmeyen 1823 bileşiğin incelendiği araştırmada, laboratuvar koşullarında oligodendrosit adlı hücreleri öldüren veya gelişmesini engelleyen iki kimyasal sınıf belirlendi. Destek hücresi olan oligodendrositler, nöronların etrafını sararak beyin sinyallerinin hızlıca hareket etmesini sağlayan yalıtkan bir örtü oluşturuyor.

Nature Neuroscience adlı akademik dergide yayımlanan araştırmada tespit edilen kimyasal sınıflardan biri dörtlü bileşikler. El dezenfektanlarında bulunan bu bileşikler, diş macunu ve gargara gibi kişisel bakım ürünlerinde bakteri ve virüsleri öldürmek için de kullanılıyor. Bunlar yanlış şekilde veya iyi havalandırılmayan alanlarda kullanıldığında yutulabiliyor veya solunabiliyor.

Diğer kimyasal sınıfsa tekstil ürünleri, yapıştırıcılar ve mobilyalarda alev geciktirici olarak yaygın şekilde kullanılan organofosfatlar. Yağda çözünen organofosfatlar deri yoluyla emilerek beyne ulaşma riski taşıyor.

Fareler üzerinde yapılan deneylerde dörtlü bileşiklerden biri oral dozda verildikten birkaç gün sonra, bu kimyasallar hayvanların beyin dokularında görüldü. Bu da bileşiklerin, kan dolaşımıyla beyin hücreleri arasında koruyucu kalkan görevi gören kan-beyin bariyerini geçebildiğini gösteriyor.

Setilpiridinyum klorür diye bilinen bir tür dörtlü bileşikten günde 10 doz verilen hayvanların, beyninde oligodendrosit sayısının azaldığı da tespit edildi. 

Benzer etkiler, laboratuvar ortamında geliştirilen ve beyin hücresi dokusu gibi davranması sağlanan insan kök hücrelerinde de gözlemlendi. 

ABD'deki Case Western Reserve Üniversitesi'nde moleküler biyologluk yapan Erin Cohn, yazarı olduğu araştırma hakkında şöyle diyor:

"Oligodendrositlerin (diğer beyin hücrelerinin değil) dörtlü amonyum bileşiklerine ve alev geciktirici organofosfata karşı şaşırtıcı derecede savunmasız olduğunu bulduk."

Öte yandan laboratuvar ortamında yapılan bu çalışmada hücre ve fareler, insanların normalde maruz kaldığından daha yüksek yoğunlukta ve insanlardan farklı şekilde bu bileşiklere temas etti. Bu nedenle uzmanlar, araştırmanın sonuçları karşısında hemen paniğe kapılmama uyarısı yapıyor. 

Ancak okul ve hastane gibi yerlerde çalışan temizlikçiler, kullandıkları güçlü dezenfektanlar nedeniyle bu maddelere başkalarından daha fazla maruz kalıyor.

Dörtlü bileşiklerin insan sağlığı üzerindeki etkilerini inceleyen araştırmalar son yıllarda artmaya başladı. İnsanların kanında Kovid-19 pandemisi sırasında pandemi öncesine göre iki kat daha fazla dörtlü bileşik bulunduğu kaydedilirken, bunun dezenfektanların yaygın şekilde kullanılmasından kaynaklandığı düşünülüyor.

Independent Türkçe, Science Alert, WION, Nature Neuroscience