Yerkabuğunun dört tektonik levhanın birleştiği karmaşık sınırında yapılan dikkatli bir analiz, levhalardan birinin kendi içinde parçalanmak üzere olduğuna işaret ediyor. Bu sürecin, “dalma‑batma zonu” olarak bilinen yapının normal yaşam döngüsünün bir parçası olması muhtemel.
Louisiana Eyalet Üniversitesi’nden jeolog Brandon Shuck şöyle söylüyor: “Bir dalma‑batma zonunu başlatmak, trenle yokuş yukarı gitmeye benzer — çok büyük çaba gerektirir. Ama bir kez hareket etti mi, fren tutmaz, aşağıya hızla iner. Sonlandırılması ise dramatik bir olay gerektirir”
Yerkabuğu tek parça halinde değildir; yavaş hareket eden yarı erimiş mantonun üzerinde yüzen dev kaya plakalarından oluşur. Bu plakaların serbestçe kaymasının önündeki tek engel, birbirlerine sıkıca kilitlenmiş olmalarıdır. Buna rağmen hareket gerçekleşir: plakalar birbirine sürtünür, ayrılır ve bazı yerlerde komşu bir plağın altına dalar; bu süreç “dalma‑batma” olarak adlandırılır. Bu tür örtüşmeler dalma‑batma zonlarıdır ve Kanada’nın Vancouver Adası açıklarında kuzey Pasifik’te özellikle karmaşık bir örnek bulunur.
Orada, söz konusu Cascadia Subduction Zone ülkesinde dört plaka buluşuyor: Explorer, Juan de Fuca, Pasifik ve Kuzey Amerika plakaları; ilk ikisi aktif olarak Kuzey Amerika plakası altına kaymaktadır. Shuck ve ekibi denizcilik deneylerinde deniz tabanına gönderilen ses yansımaları ile deprem kaynaklı akustik dalgaları — bir gezegen ölçeğinde ultrason gibi — kullanarak Cascadia zonunun kuzey ucundaki özel bir bölümün altında ne olduğuna baktı.
Yaptıkları analizler, tektonik plakanın stres altında parçalanmakta olduğunu gösteren, deniz tabanı altında çok sayıda büyük fay hattı ve çatlak buldu — bunlar arasında aktif şekilde Explorer plakasını parçalayan yaklaşık 75 km uzunluğunda bir fay hattı da var. Bu bölüm henüz tamamen kopmadı ama kopmaya çok yakın. Shuck şöyle açıklıyor: “Bir dalma‑batma zonunun ölürken yakalanmasını gösteren net bir fotoğraf ilk kez elimizde. Bir anda kapanmak yerine plaka parça parça yırtılıyor, daha küçük mikro‑plakalar ve yeni sınırlar yaratıyor. Yani büyük bir tren kazası izlemek yerine, bir trenin yavaşça raydan çıkışını bir vagon bir vagon izliyoruz.”
Bunun delili, plakanın bazı bölümlerinin artık sismik olarak aktif olmaması; çünkü kopan kısımlar ana dalma‑batma sistemine bağlı değil. Zamanla o kadar çok malzeme kopacak ki, dalma işlemi yavaşlayacak çünkü altında çekebilecek daha az ağırlığı olacak. “Bu progresif bir çöküş, bir bölüm bir bölüm,” diyor Shuck. “Ve bu, jeolojik kayıtlarda gördüğümüz, volkanik kayaçların yaşının adım adım değiştiği dizilerle gerçekten çok iyi eşleşiyor.”