Türkiye’de yüksek gıda enflasyonuyla mücadelede yeni bir adım atılacağına dair kulis bilgileri gündeme geldi. İddiaya göre, hükümetin üzerinde çalıştığı “Cumhur Reyonu Projesi” kapsamında, zincir marketlerin yüzde 10-15’lik kısmında özel bir reyon ayrılacak. Bu bölümlerde satılacak ürünler doğrudan devlet tarafından sağlanacak ve fiyatlar Türkiye genelinde sabit olacak.
Ürünler, market kasalarından geçerek satılacak ancak fiyatlandırma ve denetim mekanizması devletin kontrolünde olacak. Marketlere yalnızca sembolik bir işletme kârı bırakılacak. Proje hayata geçirilirse, Türkiye’de ilk kez özel sektörün içindeki market raflarında devlet etiketli ürünler yer almış olacak.
Nasıl işleyecek?
Proje taslağına göre:
Reyonlarda yer alacak ürünler, doğrudan devlet tarafından sağlanacak.
Türkiye’nin her noktasında fiyatlar sabit olacak.
Marketler yalnızca satış aracılığı yapacak, kâr oranı sembolik düzeyde kalacak.
Devlet denetim elemanları, fiyatlandırma ve ürün takibini yapacak.
Böylece tüketici, enflasyon dalgalanmalarından bağımsız olarak belirli temel gıda ürünlerine sabit fiyattan ulaşabilecek.
Dünyada benzer uygulamalar var mı?
Türkiye’de planlanan “Cumhur Reyonu” modeli özgün bir fikir olarak öne çıkıyor. Ancak dünyada benzer amaçlarla uygulanmış farklı yöntemler mevcut:
Yunanistan – Sabit fiyatlı sepet
Yunanistan, 2022’de hayat pahalılığına karşı “sabit fiyatlı alışveriş sepeti” uygulamasını hayata geçirdi. Büyük marketlerle yapılan anlaşma kapsamında temel gıda ürünlerinde fiyatlar belli bir süre donduruldu. Ancak bu uygulama belirli ürünlerle sınırlı kaldı, marketlerin tümünde sabit bir reyon oluşturulmadı.
Hindistan – Supplyco marketleri
Hindistan’ın Kerala eyaletinde faaliyet gösteren Supplyco adlı devlet kuruluşu, sübvansiyonlu ürünleri halkla buluşturuyor. Pirinç, buğday, şeker gibi temel ürünler devlet marketlerinde düşük fiyattan satılıyor. Ancak bu model zincir market içindeki reyon sistemi değil, tamamen devlet marketi konsepti üzerine kurulu.
ABD – Kamu marketleri denemeleri
ABD’de bazı şehirlerde “public grocery store” (kamu marketi) projeleri gündeme geldi. Özellikle gıda güvensizliği yaşayan bölgelerde yerel yönetimler, düşük gelirli vatandaşlara uygun fiyatlı ürün sağlayan kamu marketleri açmayı tartışıyor. Ancak henüz yaygın bir uygulamaya dönüşmüş değil.
Türkiye modeli neden farklı?
Türkiye’de gündeme gelen model, özel market zincirlerinin içine entegre edilecek olmasıyla dikkat çekiyor. Yunanistan’ın sepet uygulamasından farklı olarak, sabit fiyatlı ürünlerin kalıcı bir reyonu olacak. Hindistan ve ABD’deki örneklerden ayrıldığı nokta ise tamamen devlet marketi değil, devlet-özel sektör işbirliği şeklinde kurgulanması.
Bu nedenle “Cumhur Reyonu” projesi hayata geçerse, bilindiği kadarıyla dünya genelinde ilk kez özel zincir marketlerin raflarında devletin kontrol ettiği, sabit fiyatlı ürünler satılacak.