2020 yılında Covid-19 pandemisinin ardından otomobil üreticileri, yarı iletken üretiminin etkilenmesi nedeniyle tedarik zincirlerini güçlendirme sözü vermişti. Ancak Hollanda merkezli Nexperia çip üretim şirketinin Çin’deki fabrikasında yaşanan kriz, düşük teknolojili çiplerin bile Çin’in küresel otomotiv endüstrisine karşı baskı aracına dönüşebileceğini göstererek bu alandaki kırılganlığı ortaya çıkardı.
Başlangıçta Bosch şirketinin yeterli alternatifleri bulunmuyordu; oysa şirket her yıl Nexperia’dan 200 milyon euro (231 milyon dolar) değerinde ürün talep ediyordu. Öte yandan Avusturyalı Melex ve Apple tedarikçisi Gabel, Çinli kuruluşlar aracılığıyla Nexperia’dan çip temin etmeyi başardı; bu sayede ödemelerini yuan cinsinden yaparak tedariklerini sürdürebildi.
Nexperia tedarikindeki daralma, Nissan’ı en çok satan SUV modeli Rogue’un üretimini azaltmaya zorladı. Bu riskin bu yıl boyunca da devam ettiği belirtiliyor. Toyota sözcüsü, gelişmelerin araç üretimini etkileyebileceğini belirterek şirketin süreci yakından izlediğini açıkladı. Volkswagen ise Nexperia çiplerindeki kıtlığın yıllık kârı olumsuz etkileyebileceğini ve bunun “teknik bir sorun değil, siyasi gerilimlerin sonucu” olduğunu ifade etti.
Bloomberg’in haberine göre, BMW dahil bazı Alman şirketleri, çip tedarikinde yaşanan sıkıntı nedeniyle üretimi kısmak zorunda kaldı. Mercedes’in CEO’su, Nexperia’ya bağımlılığı azaltmak için dünya genelinde alternatif çip kaynaklarını araştırdıklarını açıkladı. Volvo ise gerilimin sürmesi ve tedarikin azalması hâlinde bazı fabrikalarını kapatmak zorunda kalabileceği uyarısında bulundu.
Hikâye 2018 yılında başladı. Hisselerinin yaklaşık %30’u Çin devlet kurumlarına ait olan Wingtech, Nexperia’nın çoğunluk hissesini satın alarak şirketin ana ortağı oldu. Ancak bu yıl Hollanda hükümeti, Avrupa’daki “kritik teknolojik bilgi birikimini” korumak amacıyla, Soğuk Savaş döneminden kalma bir yasayı kullanarak Nexperia’daki bazı kararları engelledi.
Hollanda’da artan endişe, Çin’in hassas teknoloji transferi yapabileceği veya şirket yönetimini Avrupa güvenliğini tehlikeye sokacak şekilde değiştirebileceği yönündeydi. Eylül ayında Hollanda hükümeti, Nexperia’nın kontrolünü resmen devraldığını açıkladı. Ardından Hollanda mahkemesi kararıyla Çinli yönetim kurulu başkanı görevden uzaklaştırıldı ve yerine oy hakkı kritik olan yabancı bir üye atandı.
Buna rağmen Hollanda, şirketin normal üretim faaliyetlerinin süreceğini bildirdi.
Hollanda, Nexperia’nın Nijmegen’deki merkezini kontrol ederken, Çin’deki operasyonlar Wingtech’in yönetiminde kaldı. Guangdong Uluslararası Stratejiler Enstitüsü’nden uluslararası ilişkiler profesörü Li Xing şöyle dedi:
“Hollandalılar Nexperia’yı ele geçirdiklerini sanıyor, ama aslında sadece bir ofis binasını kontrol ediyorlar.”
ABD’nin Baskısı ve Çin’in Tepkisi
Belgeler, ABD’li yetkililerin Haziran ayında Hollanda’yı uyardığını gösteriyor:
Eğer CEO Zhang Xuezheng görevde kalırsa, Nexperia’nın ABD’ye ihracat yapamayacağı belirtilmişti.
ABD, geçen yıl Wingtech şirketini “ulusal güvenlik tehdidi” oluşturan “varlık listesine” almıştı. Gerekçe, şirketin Çin hükümetine hassas yarı iletken üretim kapasitesi edinmesi yönünde destek verdiği iddiasıydı.
Çin ise Hollanda’nın müdahalesini sert şekilde eleştirerek bunu “hukuki zorbalık” olarak nitelendirdi. Buna karşılık Pekin, Nexperia’nın Çin’deki fabrikasında üretilen bazı nihai montaj ürünlerine ihracat kısıtlamaları getirerek küresel tedarik zincirinde büyük bir krize yol açtı. Kriz, dünya çapındaki otomobil üreticilerinin çoğunu etkiledi.
Bu sert mesajın ardından, Hollanda hükümeti şirket üzerindeki kontrol kararını gözden geçireceğini açıkladı. AB ile Pekin arasında görüşmeler başlatıldı ve ABD Başkanı Donald Trump ile Çin Devlet Başkanı Şi Cinping’in Busan’daki görüşmesinin ardından Çin, Kasım ayında Avrupa otomotiv sektörü için sivil amaçlı Nexperia çiplerine geçici ihracat muafiyetleri tanıdı. Ancak Çin, Hollanda’nın müdahalesine karşı resmî itirazından geri adım atmadı.
Hollanda Geri Adım Attı Ancak Otomotiv Dünyası Sarsıldı
Geçtiğimiz hafta Hollanda hükümeti, Nexperia’yı kontrol etme kararından resmen vazgeçti. Bu, müzakerelerde ilerleme sağlandığına işaret ediyor. Ancak Çin’in tek bir hamleyle, üstelik yalnızca tek bir düşük maliyetli bileşeni hedef alarak küresel otomotiv sektörünü sarsabilmesi, otomobil endüstrisinin kırılganlığını gözler önüne serdi.
Çin’in etkisi artık sadece ileri teknoloji veya kritik madenlerle sınırlı değil; basit ama hayati önemdeki parçaları da kapsayarak küresel üretim üzerinde stratejik bir baskı aracına dönüşüyor.
Bazı yerel distribütörlere tedarik Ekim sonunda yeniden başlasa da Nexperia, ödemelerin artık dolar veya euro yerine yuan ile yapılmasını şart koştu. Çin merkezli şirketin bu hamlesinin, Hollanda’daki ana merkezden daha bağımsız hareket etme çabasının bir parçası olduğu belirtiliyor.
Öte yandan, Dongguan’daki fabrikada sevkiyata hazır bekleyen yığınla çip, şirketin tüm yuan işlemlerini kaldıramaması nedeniyle gönderilemedi.
Dongguan fabrikası, otomobil frenlerinden elektrikli cam düğmelerine kadar pek çok üründe kullanılan yarı iletkenleri üretiyor. Bu çipler, tanesi bir kuruşun bile altında satılan çok düşük maliyetli parçalar.
Wingtech sözcüsü, yayımladığı açıklamada Nexperia’nın satın alımdan bu yana “sektör lideri” hâline geldiğini savunarak şunları söyledi: “Mevcut kriz, küresel şirketleri parçalamanın tedarik zincirlerine zarar verdiğini ve temel sektörleri riske attığını gösteriyor.”
Pekin’deki Ankura danışmanlık şirketinin yöneticisi Alfredo Montufar-Helu ise şunları söyledi:
“Nexperia olayı, otomotiv şirketlerinin stratejik zayıflıklarının yalnızca yüksek teknolojili bileşenlerle sınırlı olmadığını açıkça ortaya koyuyor.”
