Güneş çarpması nedir ve belirtileri nelerdir?

Güneş çarpması, uzun saatler boyunca güneşte kalmanın vücudun sıcaklığını en üst seviyeye çıkarmasıyla ve sıcaklığın düşmemesi sonucunda organların tahrip olmasıyla ortaya çıkan bir durum olduğunu söyleyen Dr. Yavuz Selim Sılay, önemli açıklamalarda bulundu.

Yaz sıcaklarından korunmak için nasıl davranılması gerektiğini ve güneş çarpması nasıl anlaşılacağını açıklayan Sılay, "Güneş çarpması, bir kişinin oldukça sıcak ve güneşli ortamlarda çalışması, egzersiz yapması veya sadece zaman geçirmesi ile meydana gelebilen bir durumdur. Sıcak çarpması olarak da bilinen güneş çarpması, acil tıbbi müdahale gerektiren bir durum olduğu için bilinçli olunması gerekir." dedi. 

Güneş çarpması ile ilgili de Sılay, şunları aktardı:

"Güneş çarpması, yüksek sıcaklığa maruziyet nedeniyle meydana gelen vücuttaki aşırı ısınma halini ifade eder. Sıcak maruziyetinin en ciddi seyrinde vücut sıcaklığı 40 derece ve üzerine çıkar. Bu durum özellikle yaz aylarında daha sık meydana gelir."

"Sıcaklıktan bitkin düşmekten başlayarak yaşamı tehdit edici güneş çarpması vakalarına kadar gider"

Sılay, "Sıcaklık ile ilişkili yaz rahatsızlıkları, birçok farklı durumu içerisinde barındıran geniş bir tanımlamadır. Sıcaklıktan bitkin düşmekten başlayarak yaşamı tehdit edici güneş çarpması vakalarına kadar olan sıcaklık ile ilişkili rahatsızlıklarda uygun tıbbi müdahale yapılmadığı takdirde iç organlarda hasar meydana gelebilir. Beyin, kalp, böbrekler ve kas dokusu, tedavi edilmemiş güneş çarpması olgularında hasar görebilecek organlar arasında yer alır. Tedavi gecikmeye devam ettiği sürece daha ciddi komplikasyonlar ve ölüm gibi yıkıcı sonuçların gelişme riskinde de bir artış söz konusu olabilir." güneş çarpmasının çeşitlerine değindi.

"Güneş ve sıcak maruziyeti sonrasında vücutta su ve tuz kaybı meydana gelir"

Sılay; Güneş çarpması belirtileri nelerdir? sorusuna, "Güneş ve sıcak maruziyeti sonrasında vücutta su ve tuz kaybı meydana gelir. Bu durum sonucunda da halsizlik, güçsüzlük ve kas krampı gibi sıcak kaynaklı bitkinlik hali meydana gelebilir. Bu durumun ilerlemesi ve vücudun ısı dengesini koruma kabiliyetini kaybetmesi halinde vücut sıcaklığı tehlikeli düzeyde yükselerek güneş çarpması adı verilen durumun oluşmasına neden olabilir. Rektal ölçümlerde 40 derece ve üzeri vücut ısısının tespit edilmesi güneş çarpmasının ana belirtisini oluşturur. Kafa karışıklığı, huzursuzluk, konuşma bozukluğu, deliryum, nöbet ve koma şeklindeki nörolojik belirtiler de güneş çarpması sonucu oluşabilecek belirtiler arasındadır." şeklinde yanıt verdi.

"Güneş çarpmasına erken müdahale edilmemesi halinde çeşitli organlarda kalıcı yan etkileri meydana gelir"

Sılay, güneş çarpması sonrası oluşabilecek diğer belirti ve bulgular şu şekilde özetledi:

"Terleme değişiklikleri, bulantı ve kusma, ciltte kırmızı renk değişikliği, soluk alıp vermenin hızlanması, çarpıntı, zonklayıcı baş ağrısı… Güneş çarpmasının seyri ve oluşabilecek belirtiler, vücut ısının ne kadar süredir yüksek devam ettiğine göre değişebilir. Vücut ısısının uzun bir süre boyunca yüksek kalması ve bu duruma müdahale edilmemiş olması halinde çeşitli organlarda kalıcı güneş çarpması yan etkileri meydana gelerek farklı belirtilerin ortaya çıkmasına neden olabilir."

"İleri yaştaki bireylerde ve kronik hastalığı bulunan kişilerde klasik güneş çarpması yıkıcı etkiler bırakır"

Güneş çarpması nedenleri anlatan Sılay, "Güneş çarpması temel olarak iki kategoriye ayrılarak incelenebilir. Efor ilişkili güneş çarpması olarak ifade edilen ilk durumda, güneş çarpmasının oluşmasında sıcak ortamlarda yapılan yoğun fiziksel aktivite etkilidir. Bu şekilde oluşan güneş çarpması özellikle sıcak ortamlarda çalışmaya alışkın olmayan bireylerde gözlenir. Spor etkinliklerindeki sıcakla ilişkili vaka gelişimi kalp sorunları nedeniyle meydana gelen durumlara göre yaklaşık 10 kat daha fazla ortaya çıkar. Efor ilişkili olmayan klasik güneş çarpması olgularında ise bu durumun gelişimindeki temel neden sıcak ortam maruziyetidir. Nem düzeyinin de yüksek olduğu havalarda uzun süre zaman geçirilmesi klasik güneş çarpması meydana gelmesinin temel sebebini oluşturur. İleri yaştaki bireylerde ve kronik hastalığı bulunan kişilerde klasik güneş çarpması gelişimine karşı bir yatkınlık söz konusu olabileceği için dikkatli olunması gerekir." ifadelerine yer verdi.

"Meydana gelebilecek sıvı kayıpları doğru şekilde yerine konmalı"

Sılay, devamında şunlar söyledi:

"Her iki şekildeki güneş çarpması olgularında da çok katlı giyinme, alkol tüketimi ve terlemeyle olan sıvı kaybının doğru şekilde yerine konmaması gibi yanlış uygulamalar etkili olabilir. Ekstrem sıcaklıklarda vücut ısısının düzenlenmesi merkezi sinir sistemi tarafından kontrol edilen bir işlemdir. Küçük yaş gruplarında bu görevle ilgilenen sinir yapıları henüz gelişim aşamasındadır. 65 yaşından büyük bireylerde ise merkezi sinir sistemi işlevlerinde bir miktar kayıp meydana gelir. Dolayısıyla bu iki yaş grubunda meydana gelebilecek sıvı kayıpları doğru şekilde yerine konmadığı takdirde güneş çarpmasına karşı bir yatkınlık söz konusu olabileceği için dikkati olmakta yarar var."           

"Güneş çarpması gelişen kişilerde soluk alıp verme hızlanmış ve kalp hızı yükselmiş olarak tespit edilir"

Dr. Yavuz Selim Sılay

Güneş çarpması tanısının nasıl konulduğuna da değinen Sılay, "Güneş çarpmasına tanısal yaklaşımda öncelikle bu durumdan şüphelenilen hastanın yaşamsal fonksiyonları monitörize edilerek sıkı takibe alınır. Ardından tam kan sayımı, pıhtılaşma parametreleri, kan gazı, serum kreatin kinaz düzeyi ve idrarda myoglobin varlığının araştırılması başvurulabilecek diğer tetkikler arasında yer alır. Genel olarak güneş çarpması gelişen kişilerde soluk alıp verme hızlanmış ve kalp hızı yükselmiş olarak tespit edilir. Kan tetkiklerinde incelenen sodyum, potasyum ve solunum gazları düzeyi, merkezi sinir sisteminin etkilenip etkilenmediğinin aydınlatılmasında faydalı olabilir. İdrar renginin koyulaşması güneş çarpmasına bağlı oluşabilecek bir diğer durumdur ve bu olay, böbrek fonksiyonlarının etkilendiğine işaret ediyor olabileceği için önem arz eder. Serum kreatin kinaz düzeyi kas dokusunun güneş çarpması nedeniyle hasar gördüğüne işaret eden bir bulgudur. Diğer organların nasıl etkilendiğinin aydınlatılmasında çeşitli görüntüleme yöntemlerine de başvurulabilir." dedi.

"Güneş çarpması olan bireylerde ateş düşürücü ilaç kesinlikle kullanılmamalıdır"

Güneş çarpması tedavisinde temel olarak bireyin vücut sıcaklığının düşürülmesi olduğunu söyleyen Sılay, "Böylelikle başta beyin olmak üzere hayati organların hasar almasının önüne geçilmesi hedeflenir. Vücut sıcaklığının ani olarak düşürülmesinde soğuk banyo yapılması oldukça etkili olabilir. Ancak ileri yaşlı ya da çeşitli kalp rahatsızlığı olan bireylerde buz banyosu tedavisi çeşitli yan etkiler doğurabileceği için dikkatli olunmalıdır. Soğuk su tedavisinin mümkün olmadığı zamanlarda sağlık çalışanları tarafından bireyin vücut ısısını düşürmeye yönelik olarak evaporatör (buharlaştırıcı) soğutma tekniklerinin kullanılması da güneş çarpması nasıl geçer sorusunun yanıtları arasındadır. Bu uygulamalarda bireyin vücuduna soğuk su damlatılır ve ardından ılık hava akımı ile buharlaştırılır. Doğal terlemeye benzer şekilde gerçekleştirilen bu yöntemde buharlaşma ile cilt ısısının dengelenmesi sağlanır. Kasık ve koltuk altı bölgelerine buz torbası koyulması, güneş çarpması tedavisinde uygulanan bir diğer yöntemdir. Vücut ısısını soğutma yöntemleri uygulanırken bazı bireylerde titreme meydana gelebilir. Titremenin oldukça kötü bir durumda olduğu hastalarda çeşitli ilaçlar ile hastanın sakinleşmesi ve kas hareketlerinin kontrol altına alınması sağlanabilir. Güneş çarpması tedavisinde dikkat edilmesi gereken bir diğer nokta da ateş düşürücü ilaçlardan uzak durulması gerektiğidir. Güneş çarpması olan bireylerde ateş düşürücü ilaç kullanımı, karaciğer üzerinde zehirleyici etki gösterebileceği için kaçınılması gereken bir uygulamadır." diye konuştu.

"Güneş çarpması yaşamı tehdit edici bir seyir izleyebileceği için bilinçli olunması gereken bir durumdur"

Son olarak da güneş çarpmasını önlemek için önemli tavsiyelerde bulunan Sılay, "Güneş çarpması yaşamı tehdit edici bir seyir izleyebileceği için bilinçli olunması gereken bir durumdur. Özellikle sıcak yaz dönemlerinde serin kalmak ve sıvı tüketimine özen göstermek gerekir. Giysilerin hafif ve rahat seçilmesi, dışarıda geçirilecek zaman aralığının doğru şekilde ayarlanması ve güneş yanıklarından kaçınılması, güneş çarpmasını önlemek adına yapılabilecek diğer uygulamalar arasında yer alır. Dar ve kalın kıyafet seçimi vücudun kendi ısı dengesini kurabilmesini önleyebilir. Bu durum aynı zamanda güneş yanıkları için de geçerlidir. Güneşin zararlı etkilerinden korunmak adına şapka, güneş gözlüğü ve yüksek koruyucu faktör içeriğine sahip kremlerin kullanımı fayda sağlayabilir. Güneş kremi kullanırken her iki saatte bir kremi tekrar sürmeyi unutmamak gerekir. Park edilmiş araçlarda özellikle çocuklar ve yaşlı bireyler asla yalnız başına bırakılmamalıdırlar. Kilitli bir araçta sadece 10 dakikalık kısa bir süre içerisinde iç ortam ısısı yaklaşık olarak 7 derece yükselebilir. Arabanın camlarının aralık olması ya da gölgede park edilmiş olması bu durumu güvenli hale getirmeyeceğini unutmamak gerekir. Güneş çarpması olgularında evde uygulanabilecek tedavi girişimleri yetersiz kalacağı için dikkatli olmanız gerekir. Kendinizde ve sevdiklerinizde güneş çarpması belirtilerine rastlamanız halinde en yakın sağlık kuruluşlarına başvurarak destek almanız önerilir." ifadelerine yer verdi. (İLKHA)