Taliban'ın elindeki Afganistan'ın ekonomisi

Riyad Makaev/Dış Haberler

Dünya Bankası verilerine göre, 2003'ten 2012'ye kadar olan dönemde, uluslararası yardımın ve hizmet sektörünün aktif gelişiminin etkisi altında Afgan ekonomisinin büyümesi ortalama %9,4 iken, 2015-2020'de ortalama yıllık büyüme, yüzde 2,5'e geriledi. Asya Kalkınma Bankası'nın tahminine göre, geçen yıl Afganistan'ın GSYİH'sı, esas olarak COVID-19 pandemisi nedeniyle %5 düştü (Afgan Ulusal İstatistik Ofisi'nin resmi rakamı eksi %1,9).

2020 yılında Dünya Bankası'na göre Afgan ekonomisinin cari fiyatlarla dolar cinsinden büyüklüğü yaklaşık 40 milyonluk nüfusu ile 19.8 milyar dolardı. Bu, yaklaşık 3,3 milyon kişinin yaşadığı Bosna-Hersek'tekiyle aynı ve 30 milyon nüfusa sahip Yemen'den daha az, (23,5 milyar dolar) veya nüfusun 500 bin kişiye ulaşmadığı İzlanda'dan daha az (21,7 milyar dolar).

Kişi başına GSYİH açısından, Afganistan 509 dolar ile dünyanın en fakir ülkeleri arasındadır. Bu Sudan, Ruanda veya Tacikistan'dan daha düşüktür. Resmi verilere göre Afgan GSYİH'sı %27 tarım, %12,5 sanayi ve %56 hizmet sektörü tarafından sağlanmaktadır. Dünya Bankası, "Özel sektör son derece küçüktür ve istihdam düşük verimli tarım sektöründe yoğunlaşmıştır (iş gücünün %44'ü tarımdadır)" diye yazıyor.

ULUSLARARASI YARDIM

Dünya Bankası'na göre, Afganistan'a yapılan mali yardım akışları, yabancı askeri birliğin birden fazla azalması nedeniyle 2009'da GSYİH'nın yaklaşık %100'ünden 2020'de GSYİH'nın %42,9'una düştü. Hibelerin azalması hizmet sektöründe daralmaya ve işgücü piyasasında daha da kötüleşmeye neden oldu.

Ağustos ayının başlarında, Uluslararası Para Fonu (IMF), dünyanın tüm ülkeleri için fonda 650 milyar dolara eşdeğer miktarda ek bir rezerv varlık ihracını onayladı. Afganistan'ın IMF'deki kotasına göre ülke, fonun 455 milyon dolara eşdeğer (SDR) hesap birimlerini alacaktı. IMF temsilcisi 13 Ağustos'ta yaptığı açıklamada, örgütün Afganistan'da olup bitenleri yakından takip ettiğini, ancak IMF ile ilişkilerin sonuçları hakkında konuşmak için henüz çok erken olduğunu söyledi.

DIŞ BORÇ

Afgan Merkez Bankası'na göre, 2020'nin ortalarında ülkenin dış borcu, Rusya Federasyonu'na olan ikili borç da dahil olmak üzere yaklaşık 2,14 milyar dolardı. Afgan Merkez Bankasının verilerine göre, Rusya’ya olan yaklaşık 790 milyon dolar borcu, 2019 ortasında 900 milyon doları aştı. IMF, Dünya Bankası ve Asya Kalkınma Bankası gibi çok taraflı kuruluşlara olan borç 2020 ortalarında yaklaşık 1,2 milyar dolardı.

ULUSLARARASI REZERVLER

IMF'ye göre, Nisan 2021'in sonunda Afganistan'ın uluslararası rezervleri 9,4 milyar dolardı. Bunun yaklaşık 1,3 milyar doları altın olarak tutuluyor.

Bu rezervlerin şimdi Taliban'ın kontrolüne geçmesi bekleniyor. Ancak yurtdışındaki rezervleri, uluslararası yaptırımlar altında olduğu için Taliban alamayacak. Örneğin, Batı'da gayrimeşru olarak kabul edilen Venezuela'daki Nicolas Maduro rejimine daha önce uluslararası varlıklara erişim reddedilmişti.

AFGANİSTAN'IN İHRACATI

Dünya Bankası verilerine göre, 2019 yılında ülkenin toplam mal ihracatı hacmi:  870 milyon $ , emtialar dahil 719 milyon $ olarak gerçekleşti.

Aynı zamanda, Afganistan'a yapılan ithalat yaklaşık 8,6 milyar dolar, bunun neredeyse 2,5 milyar doları tüketim mallarıdır. En büyük ithalat turba, petrol ürünleri, bitkisel yağlar (palmiye yağı dahil). Ana ticaret ortakları Hindistan, Pakistan, İran ve Türkiye'dir.