Suikaste kurban giden Haiti Devlet Başkanı Moise kimdir?

Haiti Başbakanı Claude Joseph, yaptığı açıklamada Devlet Başkanı Jovenel Moïse'nin evine kimliği belirsiz kişilerce silahlı saldırı düzenlendiğini belirtti.

Joseph, saldırı da Moïse'nin hayatını kaybettiğini, eşi Martin Moise'nin ise yaralandığını kaydetti. Ancak Martin Moise kaldırıldığı hastanede hayatını kaybetti.

Jovenel Moise kimdir?

Jovenel Moise, 26 Haziran 1968'de Trou-du-Nord'da (Kuzey-Doğu Departmanı, Haiti) orta sınıf bir ailede dünyaya geldi. Babası bir tamirci ve çiftçi, annesi ise bir terziydi. 1974'te ailesiyle birlikte Haiti'nin başkenti Port-au-Prince'e taşındı. Orta öğrenimini Lyceum'da aldı. Toussaint Louverture ve Kanada Haiti Koleji Kültür Merkezi, ardından Port-au-Prince'deki Quiscay Üniversitesi Eğitim Fakültesi'nden mezun oldu.

Üniversiteden mezun olduktan sonra ticarete atıldı. 1996'da başkentten Haiti'nin kuzeybatısındaki Port-de-Pays'e taşındı. Orada araba parçaları satmak için Jomar Auto Parts adlı bir şirket açtı. Aynı yıl tarıma atıldı ve 10 hektarlık bir muz plantasyonu kurdu. 2001 yılında sermaye şirketi Culligan ile birlikte Kuzey-Batı ve Kuzey-Doğu departmanlarında içme suyu dağıtımı için bir istasyon oluşturdu.

2004 yılında Kuzey-Batı Bölümü Ticaret ve Sanayi Odası'na üye oldu ve kısa süre sonra başkanı seçildi. Daha sonra Haiti Ticaret ve Sanayi Odası Genel Sekreteri oldu.

2008 yılında Jovenelle Moise, ortaklarıyla birlikte, yenilenebilir enerji kaynakları kullanarak yenilikçi teknolojilerin uygulanmasıyla uğraşan Haitian Energy Company'yi (Compagnie Haitienne d'Energie; Comphener) kurdu. Ancak 12 Ocak 2010'da meydana gelen yıkıcı depremden sonra şirket faaliyetlerini durdurmak zorunda kaldı. 2012 yılında Moise, Trou du Nord'da tarım şirketi Agritrans'ı kurdu ve Haiti'de ilk tarımsal özel ekonomik bölgeyi oluşturmak için Nourribio adlı bir projeyi hayata geçirdi.

Cumhurbaşkanlığı seçimleri

2015 yılında hükümete yakın Tet Kale partisinden cumhurbaşkanlığına adaylığını koydu. Seçimlerin 25 Ekim'deki ilk turunda yüzde 32.8 oy alarak ikinci tura "Haiti'nin İlerlemesi ve Kurtuluşu için Alternatif Lig" adayı Jude Célestin ile birlikte gitti. İkinci tur, oylama sonuçlarına müdahale edildiği suçlamalarıyla bağlantılı olarak ayaklanma korkusu nedeniyle defalarca ertelendi. Haziran 2016'da Geçici Seçim Kurulu son oylamayı geçersiz ilan etti.

Yeniden yapılan seçimlerin ardından 20 Kasım 2016'da Moise, oyların yüzde 55,6'sını alarak ilk turu kazandı. Programının ana noktaları, organik tarım ve ekoturizmin gelişimine dayalı ekonominin restorasyonu, istihdam oluşturulması ve eğitim ve sağlık hizmetlerine evrensel erişimin sağlanmasıydı.

Devlet Başkanlığı görevi

7 Şubat 2017'de göreve başlayan Jovenel Moise, ülkedeki yolları, su temini ve enerji sistemlerini rehabilite etmeye yönelik projeleri uygulamaya başladı. Böylece, Mayıs 2018 itibariyle, nüfusun yüzde 42'si içme suyuna erişebildi. Hükümet, Moise'nin 2022'de başkanlık döneminin sonuna kadar bu rakamı yüzde 82'ye çıkarmayı umuyordu. Haziran 2018'de uluslararası destekle, kapasitesi ülke sakinlerine tam olarak elektrik sağlayabilecek Peligre hidroelektrik santralinin türbinleri piyasaya sürüldü. Başkan Moise, yeni bir Haiti ordusu oluşturma sürecine başladı. (1995'te ordu dağıtıldı; şu anda henüz oluşturulmadı).

Venezüella'yla varılan petrol anlaşmasıyla elde edilen fonların rüşvet ve yolsuzlukta kullanıldığına dair iddiaların ardından 2018'de Moise'nin istifasını talep eden kitlesel protestolar başladı. Gösterilerin nedeni, yolsuzlukla suçlanan yetkililerin cezalandırılmamasıydı. Protestocular ayrıca yetkilileri enflasyondaki artış ve ülkedeki ekonomik durumun genel olarak kötüleşmesiyle de suçladılar. Moise ise erken istifa etmeyi reddetti.

Devam eden kargaşanın ortasında parlamento, yeni başbakan ve kabine atamaları için onayları defalarca reddetti. Ağustos 2019'da, bir grup muhalefet milletvekili cumhurbaşkanının görevden alınmasının başlatılmasını talep etti ancak önerileri desteklenmedi.

Protestolar nedeniyle 2019 için planlanan yasama seçimlerinin tarihsiz ertelenmesi Ocak 2020'den bu yana parlamentoyu adeta felç etti. Moise, siyasi ve sosyal bir krizin ortasında, cumhurbaşkanı, cumhurbaşkanlığı ve yürütme yetkilerini güçlendirmeyi amaçlayan ülkenin anayasasını değiştirmek için bir referandum başlattı ancak referandum Covid-19 salgını nedeniyle iki kez ertelendi.

ABD yanlısı olarak suçlandı

Ülkede 7 Şubat 2019'daki hükümet karşıtı gösterilerde yeniden ayaklanan halk, ABD yanlısı olarak suçladığı ve yolsuzlukla mücadelede başarısız olduğu belirtilen Devlet Başkanı Jovenel Moise’nin istifasını istedi.

Gösterilerde ABD bayraklarını ateşe veren göstericilere karşı Moise, halka sükunet çağrısında bulunmuş ancak o günkü olaylarda en az 9 kişinin hayatını kaybettiği ve çok sayıda kişinin de yaralandığı belirtilmişti.

Gösterilerde 5 ABD vatandaşının da aralarında olduğu bir grup yabancı uyruklunun gözaltına alındığı ancak daha sonra serbest bırakıldığı gündeme gelmişti.

Beyaz Saray Ulusal Güvenlik Danışmanı John Bolton da o dönemde yaptığı açıklamada, Moise'nin ABD yanlısı olduğunu belgeleyerek Haiti Dışişleri Bakanı Bocchit Edmond'la görüştüğünü ve Haiti hükümetine desteklerini ilettiğini aktardı. Bolton, "Haiti'deki politik aktörlere, demokrasiye saygı göstermeleri ve onu korumaları, siyasi şiddete diyalogla son vermeleri çağrısı yapıyoruz." dedi.

Güvenlik sorunları ve sosyo-politik gerilimler, insani durumu olumsuz etkilemiş ve insani yardımın ülkenin geniş kesimlerine dağıtılmasında ciddi engeller oluşturdu. Uluslararası sivil toplum kuruluşu Fight Hunger tarafından hazırlanan bir rapora göre, 2019 yılında en az 3,67 milyon kişi (toplam nüfusun yaklaşık yüzde 35'i) temel gıdalara erişim sorunu yaşadı.

17 Ekim 2018'de Moise'ye suikast girişiminde bulunuldu. Devletin kurucusu ve ülkenin ulusal kahramanı Jean-Jacques Dessalines'in ölümünün 212. yıl dönümü dolayısıyla düzenlenen törende, devlet başkanına kurşun yağdırıldı, ancak yaralanmadı ve güvenli bir yere tahliye edildi. Olayda 3 koruma yaralandı.

Jovenelle Moise, 1996'dan beri Martin Marie Etienne Joseph ile evliydi ve üç çocukları var. (İLKHA)