İran Dışişleri Bakanı Dr. Zarif’ten BM Genel Sekreteri'ne mektup

Mektubunda "ABD’nin yatırımlarına izin verirseniz dünya barış ve güvenliğini tehlikeye atmış olursunuz" diyen Zarif, ABD’nin yaptırımlarının uluslararası anlaşmalara, hukuka aykırı olduğunu, İran milletine ve devletine dayatılan bu tek taraflı hukuksuzluğun derhal durdurulması gerektiğine vurgu yaptı.

Zarif, aksi takdirde Birleşmiş Milletlerin güvenirliğinin tehlikeye gireceğini, dünya halklarının Birleşmiş Milletlere güveninin kalmayacağını söyledi.

İran İslam Cumhuriyetinin tüm anlaşmalara, mutabakata varılan tüm yükümlülüklere bağlı kaldığını, ABD’nin kanunsuz ve hukuksuz bir şekilde tek taraflı olarak anlaşmaları bozduğunu belirten Zarif, Birleşmiş Milletlerin sürekli yükümlülüklerini bozan, anlaşmalara sadık kalmayan ABD’yi durdurmaması ve cezalandırmaması halinde uluslararası barış ve güvenliğin tehdit altına gireceğini ifade etti.

Mektubunun devamında Birleşmiş Milletleri, hükümlerini, aldığı kararları büyük ölçüde zayıflatan ABD hükümetinin bu kötü niyetli çabalarına karşı koymak için gerekli tüm önlemleri almaya çağıran Zarif, Birleşmiş Milletlerin, ABD'nin son kışkırtıcı eylemlerine karşı sorumluluğunu üstlenmesi gerektiğini söyledi.

İşte, Dış İşleri Bakanı Zarif'in BM Sekreterine yazdığı mektubun tam metni:

Bay Antonio Guterres.

10 Mayıs 2018 tarihli mektubuma ek olarak, Amerika Birleşik Devletleri'nin Kapsamlı Ortak Eylem Planı'ndan (KOEP) yasadışı olarak çekilmesi ve İran İslam Cumhuriyeti halkına ve hükümetine karşı tek taraflı yaptırımlarının uluslararası hukuk kapsamındaki yükümlülüklerini açıkça ihlal ederek yasadışı olarak uygulanması ile ilgili birkaç konuyu dikkatinize sunmak istiyorum. En önemlisi, Birleşmiş Milletler Sözleşmesi’nin ihlali ile ilgili çoklu, sürekli ve ciddi davalarla ilgili Genel Sekreter olarak sizin aracılığınızla Güvenlik Konseyi'nin dikkatine sunmak istiyorum, özellikle Madde 25, böylece Birleşmiş Milletler'in güvenilirliğini ve bütünlüğünü tehlikeye atacak ve uluslararası barış ve güvenliğin korunmasını tehdit edecektir.

ABD'nin KOEP’ten tek taraflı çekilmesi

Bildiğiniz gibi, 8 Mayıs 2018'te, Amerika Birleşik Devletleri Başkanı, KOEP’in eklendiği Güvenlik Konseyi kararının 2231 (2015) maddi ihlalinde ABD'nin Ortak Kapsamlı Eylem Planı'ndan (KOEP) tek taraflı olarak geri çekildiğini resmen açıkladı. Buna göre, Amerika Birleşik Devletleri yönetimi, ABD'nin KOEP’e katılımını sonlandırdı ve KOEP ile bağlantılı olarak kaldırılan Tüm Amerika Birleşik Devletleri yaptırımlarını yeniden uyguladı, böylece KOEP altında birden fazla 'önemli performanssızlık' vakası işledi ve Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi Kararları 2231'in (2015) açıkça ihlali.

"ABD'nin cezasızlığı, Birleşmiş Milletlerin güvenilirliğini büyük ölçüde bozacaktır"

ABD'nin KOEP’ten haksız bir şekilde geri çekilmesi ve yaptırımlarının yeniden uygulanması, ABD'nin BM şartı ve uluslararası hukuk uyarınca sorumluluğunu gerektirir. ABD, aslında ABD'nin kendisi tarafından sunulan ve 20 Temmuz 2015'te Güvenlik Konseyi tarafından oybirliğiyle kabul edilen Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi Kararı 2231'i (2015) ihlal etti. Birleşmiş Milletler, ABD'nin sorumluluğunu hızla ele almalı ve Birleşmiş Milletler Sözleşmesi ve uluslararası hukuk karşısında gerçekleşen haksız eyleminin sonuçlarından sorumlu tutmalıdır. Bu durumda ve diğer durumlarda ABD'nin cezasızlığı, Birleşmiş Milletlerin güvenilirliğini büyük ölçüde bozacaktır.

Amerika Birleşik Devletleri'nin yasadışı davranışlarının uluslararası hukuka ve Birleşmiş Milletler Sözleşmesi’ne tam bir saygısızlık oluşturduğu, uyuşmazlıkların barışçıl çözümü ilkesini zayıflattığı, çok taraflılığı ve kurumlarını tehlikeye soktuğu, uzlaşmazlığı ve yasadışılığı teşvik ettiği, uluslararası barış ve güvenlik için açık bir tehdit temsili olduğu herkesçe açıktır.

"ABD İran ekonomisine ve uluslararası ticari ilişkilerine onarılamaz zarar veren 129 yaptırım uyguladı"

2231 (2015) sayılı karar, 'KOEP’in İran ile normal ekonomik ve ticari temasların ve işbirliğinin geliştirilmesini desteklemeye ve kolaylaştırmaya elverişli olduğunu' vurgulamakta ve 'KOEP’te kurulan takvime tam uygulanmasını' teşvik etmekte ve tüm Üye Devletleri çağırmaktadır. 'KOEP’te belirtilen uygulama planı ve bu kararla orantılı eylemler yapmak ve KOEP kapsamındaki taahhütlerin uygulanmasını baltalayan eylemlerden kaçınmak da dahil olmak üzere KOEP’in uygulanmasını desteklemek için uygun olabilecek eylemlerde bulunmak.'

Amerika Birleşik Devletleri sadece KOEP kapsamında kendi taahhütlerini yerine getirmemekle kalmadı, aynı zamanda kalan KOEP katılımcıları ve diğer Üye Devletler tarafından taahhütlerin yerine getirilmesini de önemli ölçüde engelledi. Trump'ın göreve başlamasından bu yana, ABD bir kez 'Tek Taraflı Zorlama Önlemleri' uygulamasına başvurdu ve İran'a İran ekonomisine ve uluslararası ticari ilişkilerine onarılamaz zarar veren 129 yaptırım uyguladı. Bu eylemler İran’ın özel sektörü üzerinde doğrudan bir etkiye sahiptir, sıradan İranlıların gelirlerini azaltır ve özel sektörün üretim ve istihdam kapasitesini azaltır. Bugün durum, KOEP statüko ile karşılaştırıldığında çok daha kötü. Bu yaptırımların tam listesi daha fazla açıklama için bu mektupla birlikte verilmiştir.

"BM tarihinde ilk kez, Güvenlik Konseyi'nin daimi bir üyesi BM üyelerini Güvenlik Konseyi Kararına uymaları nedeniyle cezalandırmaktadır"

ABD'nin KOEP’ten çekilmesi ve daha sonra İran'a sert, kapsamlı ve tek taraflı yaptırımlar rejiminin yeniden uygulanması Uluslararası Barış ve Güvenlik alarmını yükseltmelidir. BM tarihinde ilk kez, Güvenlik Konseyi'nin daimi bir üyesi BM üyelerini Güvenlik Konseyi Kararına uymaları nedeniyle cezalandırmaktadır.

Güvenlik Konseyi ve üyelerinin, KOEP’in tüm taraflarca tam olarak uygulanmasını sağlama ve garanti etme zamanı gelmiştir.

Konsey, ABD'nin bu tür kötü muameleleri tekrarlamasına izin vermek yerine, ABD'yi BM Sözleşmesi, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi Kararı 2231 (2015) ve uluslararası hukuka aykırı olarak İranlılara yönelik yasadışı yaptırımlarını (yeniden) dayattığı için şiddetle kınamalıdır.

Amerika Birleşik Devletleri bu zararlardan sorumlu tutulmalı ve İran milletinin zararı yeterince telafi edilmelidir. Uluslararası toplum, KOEP’in uygulanmasını ve bunlara uyulmasını sağlamalıdır.

İran’ın KOEP’i korumaya yönelik çabaları

Amerika Birleşik Devletleri'nin yasadışı olarak geri çekilmesi ve KOEP’e uygun olarak kaldırılmış olan yaptırımlarının (yeniden) uygulanmasının ardından, hükümetim 26 paragrafına göre derhal hakkını saklı tutarken, KOEP’in 36'ncı paragrafına göre 10 Mayıs 2018'te Anlaşmazlık Çözme Mekanizmasını başlattı. İyi niyetle hareket ederek, ‘çözüm’ uygulamaktan kaçındık ve geri kalan KOEP katılımcılarının vaatlerini yerine getirmelerini sağlamak için derhal 'KOEP kapsamındaki taahhütlerini yerine getirmeyi durdurma'ya başvurmadık.

ABD'nin KOEP’ten çekilmesinin ardından bildirinizde belirttiğiniz gibi 'planın uygulanmasına ilişkin tüm endişelerin KOEP’te kurulan mekanizmalar aracılığıyla ele alınması esastır.' KOEP katılımcılarının ve uluslararası toplumun talebi üzerine, İran 8 Mayıs 2018'de ABD'nin yasadışı çekilmesinden hemen sonra haklarını kullanma hakkına sahipken, hükümetim KOEP Ortak Komisyonu çerçevesinde hakkını sürdürmeye karar verdi ve KOEP’in tam olarak uygulanmasına devam etti. İran'ın KOEP taahhütlerine tam olarak uyduğunu doğrulayan 15 ardışık UAEA raporunun farkında olduğunuza inanıyorum.

Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi Kararı 2231'in (2015) Temmuz 2015'te kabul edilmesini takiben İran İslam Cumhuriyeti'nin resmi bildirisinde (S/2015/550) açıkça belirtildiği gibi, Avrupa Birliği ve ABD tarafından nükleer bağlantılı yaptırımların ve kısıtlayıcı önlemlerin kaldırılması KOEP kapsamında atıfta bulunulan işlemlerin ve faaliyetlerin dünyanın herhangi bir yerinde, tacizden çekilme korkusu olmadan gerçekleştirilebileceği ve herkesin İran'la ticari ve finansal işlem yapmayı özgürce seçebileceği anlamına gelir.

"ABD yaptırımlarının bir sonucu olarak İran, JCPOA uyarınca yaptırım kaldırmanın yararlarından yoksun bırakıldı"

KOEP’te hem Avrupa Birliği hem de Amerika Birleşik Devletleri'nin KOEP kapsamında kaldırılan yaptırımları ve kısıtlayıcı önlemleri yeniden vermekten ya da yeniden empoze etmekten kaçınacakları açıkça belirtilmiştir." Maalesef Mayıs 2018'den bu yana, ABD yaptırımlarının bir sonucu olarak İran, JCPOA uyarınca yaptırım kaldırmanın yararlarından yoksun bırakıldı. KOEP’in 26. paragrafında da belirtildiği gibi başından beri “yaptırımların ve kısıtlayıcı tedbirlerin uzatılması da dahil olmak üzere yeniden yerleştirilmesi veya yeniden yapılandırılmasının, İran'ı kısmen veya tamamen taahhütlerinden kurtaracak önemli bir performans dışılık oluşturacağı açıktı.”

İran iyi niyetle kısıtlanmış ve ABD'nin çekilmesinden sonra bir yıl boyunca 36'ncı paragraf kapsamındaki tüm başvuruları tüketmiştir. Bununla birlikte, 8 Mayıs sonrası yıkıcı atmosferde, E3/AB taahhütlerini yerine getiremedi ve İran'ın, taahhütlerini kısmen yerine getirmek için KOEP’in 26 ve 36'ncı paragrafları altındaki haklarını kullanmaya karar vermekten başka seçeneği kalmadı 8 Mayıs 2019’da. Nitekim İran resmi olarak ve açık bir şekilde, 36. paragraf uyarınca mekanizmayı tetiklemiş ve tüketmiştir.

İyi niyetimizi ve KOEP’i koruma konusundaki ciddi arzumuzu göstermek için, İran İslam Cumhuriyeti'nin KOEP’in tüm katılımcılar tarafından tam olarak uygulanmasını sağlamak için her düzeyde diyaloğa devam etmeye hazır olduğunu ve UAEA ile tam ve etkili işbirliğini sürdüreceğini bir kez daha vurgulamak istiyorum.

İran’ın nükleer programının UAEA’nın en sağlam izleme ve doğrulaması tarafından sürekli olarak incelendiğini ve bu nedenle algılanan silahların yayılmasını önleme risklerini maddi olarak alakasız hale getirdiğini belirtmek büyük önem taşımaktadır. UAEA Genel Müdürü tarafından 3 Mart 2020 tarihinde yapılan en son raporda bile ajans, nükleer tesislerde ve nükleer malzemenin özel olarak kullanıldığı tesislerin dışındaki yerlerde (LOF'lar) beyan edilen nükleer malzemenin saptırılmamasını İran tarafından ilan edilen Koruma Antlaşması uyarınca doğrulamaya devam ediyor.

Halkımızın hakları ve faydaları tam olarak telafi edilmezse, İran'ın KOEP ve Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi Kararı 2231 (2015) kapsamında tanınan tartışılmaz hakkı olduğunu teyit etmek isterim-ABD'nin sürekli yasadışı eylemlerine yanıt olarak uygun önlemleri almak.

"BM Üye Devletleri, 25'inci Madde uyarınca kabul edilen Güvenlik Konseyi kararlarına uymakla yükümlüdür"

BM Üye Devletleri, 25. Madde uyarınca kabul edilen Güvenlik Konseyi kararlarına uymakla yükümlüdür. Aksi takdirde, bu ana organı Sözleşme altındaki temel işlevlerinden ve yetkilerinden mahrum bırakmak olacaktır. Bu nedenle Güvenlik Konseyi, BMGK kararı 2231 (2015) 'in on dördüncü paragrafında Sözleşme’nin 25'inci Maddesine atıfta bulunmuştur ve Üye Devletler, Birleşmiş Milletler Şartı'nın 25'inci Maddesi uyarınca Güvenlik Konseyi kararlarını kabul etmek ve uygulamakla yükümlüdür.

Güvenlik Konseyi Kararlarının hazırlanması, kabul edilmesi, yorumlanması ve yerine getirilmesi özel bir çerçeveye sahiptir ve uluslararası hukuk ilke ve kurallarına tabi olmalıdır. Hiçbir Devlet, BMGK kararı 2231'in (2015) tüm uygulama yollarını engelleyerek ve kabul edilemez yasadışı eylemler ve keyfi yorumlarla ihlal ederek kendisini yasanın (legibus solaus) üstüne koyamaz. Güvenlik Konseyi kararlarının yorumlanması, diğer faktörlerin de dikkate alınmasını gerektirir. BMGK kararı 2231 (2015), Sözleşme’nin 27'nci Maddesinde öngörülen bir oylama sürecinin ürünüdür ve bu kararın nihai metni, diğerlerinin yanı sıra Ek A (KOEP), Güvenlik Konseyi'nin bütünlüğü içinde görüşünü temsil eder.

Ayrıca, BMGK kararı 2231 (2015), formülasyonu ve kabulü ile aktif veya pasif ilişkilerine bakılmaksızın veya tek taraflı adımlar atarak hükümlerini zayıflatmış veya ağır bir şekilde ihlal edip etmediğine bakılmaksızın tüm üye devletler üzerinde bağlayıcıdır. Kararın taslağını hazırlamak ve müzakere etmekle uğraşan Devletin şimdi onu ciddi şekilde ihlal ederek ana düşmanına dönüşmesi ironiktir.

Güvenlik Konseyi Üyelerinin temsilcileri tarafından, kararların kabulü vesilesiyle yapılan açıklamalar, yorumları için temel bağlamı belirler. ABD'nin 20 Temmuz 2015 tarihli Güvenlik Konseyi toplantısında yaptığı açıklamada, çalışmalarımız bitmiş olmaktan çok uzak, uluslararası toplumun taslağını hazırlamak ve müzakere etmek için yaptığımız Ortak Kapsamlı Eylem Planına uyumu sağlamak için aynı titizliği uygulaması gerekiyor. Uygulama her şeydir. Fransa’nın temsilcisi ayrıca 'Viyana anlaşmasını onaylamak ve uygulanmasını garantilemek artık Güvenlik Konseyi’ne bağlı' dedi. Bu garantinin özü, Güvenlik Konseyi'nin yetkilerini arttırmak değil, Konseyin onurunu ve bütünlüğünü korumak ve BMGK kararı 2231 (2015) ve ek A, yani KOEP’te belirtilen hedefleri korumaktır.

BMGK kararı 2231 (2015) KOEP’te belirtilen hükümler bağlamında da okunması gerektiğine dikkat edilmelidir (2231 sayılı kararı Ek A). Bir anlamda, çözünürlük bir göbek kordonu gibi KOEP’e bağlıdır. Kararda Konsey: 'KOEP’i onaylayın ve KOEP’te oluşturulan takvime tam uygulanmasını önerin.' KOEP’teki bu hükümler kapsamlı bir eylem planı sunmaya çalıştı ve tamamen İran'ın barışçıl nükleer programı üzerinde üretilen krize nihai bir çözüm getirdi.

Ayrıca, Güvenlik Konseyinin 'Tüm Üye Devletleri, bölgesel kuruluşları ve uluslararası kuruluşları, aşağıdakiler de dahil olmak üzere KOEP’in uygulanmasını desteklemek için uygun olabilecek önlemleri almaya çağırdığı BMGK kararı 2231 (2015) 'in ikinci faaliyet paragrafının KOEP ve bu kararda belirtilen uygulama planı ile orantılı eylemlerde bulunmak ve KOEP kapsamındaki taahhütlerin uygulanmasını baltalayan eylemlerden kaçınmak', açıkça devletleri KOEP kapsamında kaldırılan yaptırımları uygulamaktan kaçınmaya zorlamaktadır.

Güvenlik Konseyi'nin 2231 sayılı Kararının temel özelliklerini ana hatlarıyla belirledikten sonra, bu kararın amacını ve amacını ayırt etmekle ilgili iki farklı özelliğine dikkat edilmelidir.

"Köklü bir değişime işaret edilmekte"

İlk olarak, BMGK kararı 2231 (2015) Güvenlik Konseyi’nin bu konudaki düşüncesinde köklü bir değişime işaret etmekte ve İran’ın nükleer programının sadece barışçıl niteliğine güven duyulmasına katkıda bulunacaktır. İkinci olarak, BMGK kararı 2231 (2015) 'te yer alan çözüm, İran ile normal ekonomik ve ticari temasların ve işbirliğinin geliştirilmesini ve kolaylaştırılmasını ve devletlerin uluslararası ticaretle ilgili hak ve yükümlülüklerini göz önünde bulundurmayı kolaylaştırmaktadır. Üçüncüsü, 2231 (2015) sayılı kararın on ikinci preambüler paragrafına ilişkin olarak, bu kararda önceki kararların hükümlerinin sona ermesi ve diğer tedbirler öngörülmektedir ve Üye Devletler bu değişikliklere istinaden katılmaya davet edilmektedir.

ABD'li yetkililerin BMGK kararı 2231 (2015) aleyhinde harekete geçme niyetinde olduklarını gösteren ifadeler büyük endişe kaynağıdır ve durumu kontrol edilemeyen koşullara götürebilir. ABD'nin BMGK kararı 2231 (2015) 'e önemli değişiklikler getirme çabalarının türünün ilk örneği olmadığı kabul edilmiş ve iyi belgelenmiş bir gerçektir; 2231 listesini güncellemek için Kasım 2019'daki başarısız planları son açık örnekti. BMGK kararı 2231 (2015), önceki kararların getirdiği cezaları uzatmamak için yaptırımları feshetmek üzere kabul edildi; bu anlamda bir yaptırım çözümü değildir. Bu arka plana karşı herhangi bir girişimin, üzerinde anlaşılan koşulların dayanıklılığı ve sürdürülebilirliği üzerinde ciddi sonuçları olacaktır.

"ABD sadece BMGK kararını ciddi şekilde ihlal etmekle kalmıyor, aynı zamanda yasadışı yollar deniyor"

Amerika Birleşik Devletleri sadece BMGK kararı 2231 (2015)'i ciddi şekilde ihlal etmekle kalmıyor, aynı zamanda uluslararası hukukun köklü ilkeleri için mutlak hor görme kararını tersine çevirmek için açıkça yasadışı yollar deniyor. Aslında, bu şekilde kurulan uluslararası ilişkileri düzenleyen temel ilkelerden biri, kendi yükümlülüklerini yerine getirmeyen bir Devletin, ilişkiden kaynaklandığı iddia edilen hakları elinde tutamayacağı şeklindedir. Bu durumda, ABD sadece KOEP’ten çekilerek orada haklarını kaybetti.

Bu nedenle, uluslararası topluluğa ve özellikle Güvenlik Konseyi'ne ve Genel Sekretere, BMGK kararı 2231 (2015) hükümlerini büyük ölçüde zayıflatan ABD hükümetinin bu kötü niyetli çabalarına karşı koymak için gerekli tüm önlemleri almaya çağırıyorum. Birleşmiş Milletler, ABD'nin son kışkırtıcı eylemlerine karşı sorumluluğunu üstlenmelidir.

"Güvenlik Konseyi'nin yeni yaptırım veya kısıtlamaları İran'a yapılan temel taahhütlere aykırıdır"

İran İslam Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı'nın 8 Mayıs 2019'da 4+1 meslektaşlarına yazdığı mektupta belirtildiği gibi, Güvenlik Konseyi'nin yeni yaptırım veya kısıtlamaları İran'a yapılan temel taahhütlere aykırıdır. Böyle bir senaryoda, İran'ın KOEP’in geri kalan katılımcılarına önceden bildirildiği gibi seçenekleri sağlam olacak ve ABD ve ABD'nin yasadışı davranışına kavuşmasına yardımcı olabilecek herhangi bir kuruluş sorumluluğu taşıyacaktır.

Yaklaşık 14 yıl önce BM Güvenlik Konseyi'nde belirttiğim gibi, İran İslam Cumhuriyeti halkı ve hükümeti çatışma aramıyor ve her zaman karşılıklı saygı ve eşit temellere dayalı ciddi ve sonuç odaklı müzakerelere katılmaya hazır olduklarını gösterdiler. Baskı, tehdit, adaletsizlik ve dayatma karşısında dirençlerini de defalarca gösterdiler. Milletim zaten iyi niyetini ve tam sorumluluğunu gösterdi. Şimdi uluslararası toplumun İran halkına karşılık verme sırası. Buna göre, Birleşmiş Milletleri, BM Güvenlik Konseyi'nin güvenilirliğine zarar verecek ve BM Sözleşmesi’nin bütünlüğünü zayıflatacak olan tek taraflı ve sorumsuz davranışlarından Amerika Birleşik Devletleri'ni sorumlu tutmaya çağırıyorum."(İLKHA)