Ukrayna krizinde formül karmaşası

Ukrayna krizini görüşmek üzere yapılması planlanan Normandiya Formatı’nda toplanacak liderler, zirvesinin ön koşulu olarak tarafların üzerinde uzlaştığı “Steinmeier formülü” belirsizlikler zincirini ve tartışmaları beraberinde getirdi.

Ülkenin doğusundaki ayrılıkçıların kontrolündeki Donbas krizini çözmek için girişimlerde bulunan Ukrayna Devlet Başkanı Vladimir Zelenskiy, bu süreçte önce Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile temas kurdu, ardından Almanya, Fransa, Rusya ve Ukrayna’nın bulunduğu Normandiya Formatı’nda liderler zirvesinin toplanması talebini dile getirdi.

Ukrayna’da Rus yanlısı ayrılıkçılarla Kiev yönetimi arasında devam eden çatışmaları durdurmak için 2015’te Minsk Anlaşması imzalanmıştı. Anlaşmaya göre, Kiev yönetimi merkezi gücünü azaltarak yerel yönetimlerin yetkilerini artıracak, Donbas’a özel statü sağlayacak anayasa değişikliği yapacaktı. Rus yanlısı ayrılıkçılar ise Ukrayna-Rusya sınırının kontrolünü devlete geri verecek, bölgedeki silahlarını çekecekti. 

2016’dan bu yana yapılamayan zirve için, en son Minsk’te eylül'de yapılan “Üçlü Temas Grubu”nun toplantısında hazırlıklar başlatıldı. “Steinmeier formülü” olarak adlandırılan eylem planı, Minsk’teki “Üçlü Temas Grubu” toplantısında Normandiya zirvesinin ön şartı olarak ortaya konuldu.

Ukrayna krizinin çözümü için üç yıl önce üzerinde konuşulmuş ancak daha sonra buzdolabına kaldırılan formül, ısıtılarak yeniden masaya getirildi. Ukrayna’da Poroşenko yönetiminin reddettiği eylem planının nasıl geri getirildiği şimdilik cevapsız bir soru olarak beklerken, formül üzerinde uzlaşma tartışmaları gündemdeki yerini aldı.

Minsk’te Ukrayna temsilcisi Leonid Kuçma önce formülü imzalamadı. Daha sonra değişik bir yöntem uygulanarak Kuçma, formül üzerinde uzlaştıklarını mektup yoluyla bildirdi. Bunun üzerine formülün Ukrayna’ya ne kazandırıp ne kaybettireceği tartışmaları da başladı.

Uzlaşma kararına Ukrayna’da aşırı milliyetçiler ve eski Devlet Başkanı Petro Poroşenko yandaşları tepki gösterdi. Uzlaşmanın Rusya’nın çıkarına olduğunu düşünen protestocular başkent Kiev’de sokaklara çıktı. Aynı gruplar Zelenskiy ve uzlaşma kararı aleyhinde bu hafta sonu yeniden eylem yapma kararı aldı.

Steinmeier Formülü

Ukrayna’da Rus yanlısı ayrılıkçılarla Kiev yönetimi arasında devam eden çatışmaları durdurmak için 2015’te Minsk Anlaşması imzalanmıştı. Anlaşmaya göre, Kiev yönetimi merkezi gücünü azaltarak yerel yönetimlerin yetkilerini artıracak, Donbas’a özel statü sağlayacak anayasa değişikliği yapacaktı. Rus yanlısı ayrılıkçılar ise Ukrayna-Rusya sınırının kontrolünü devlete geri verecek, bölgedeki silahlarını çekecekti.

Ancak bu kararların uygulama düzenindeki belirsizlik ve tarafların anlaşmaya uymaması gibi nedenlerle üç yıl önce dönemin Almanya Dışişleri Bakanı Frank-Walter Steinmeier bir yol haritası şeklinde eylem planı önerisinde bulundu.

Daha sonra “Steinmeier formülü” olarak adlandırılan bu öneriye göre, ayrılıkçıların sözde yönetim ilan ettiği Donbas’ta Ukrayna kanunlarına göre yerel seçimler yapılacak, seçimler esnasında bölge özel statüye geçecek, seçimlerin sonuçlarını Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) "olumlu" kabul ederse söz konusu geçici olan özel statü bölgede "kalıcı" hale getirilecekti. Ayrıca bütün bu düzenlemelerden önce çatışmalara katılanlar affedilecekti.

Steinmeier formülü farklı açılardan farklı kesimlerce eleştirilmeye devam ediyor. Formül, bazı kesimler tarafından Batı’nın "Minsk Anlaşması'nın uygulanmasına yönelik ilgisini" göstermek için ortaya konulmuş "popülist" bir plan olarak nitelendiriliyor.

Diğer taraftan ise aşırı milliyetçiler, formülün Rusya’nın çıkarlarına hizmet ettiği eleştirisini yapıyor. Donbas’a özel statü verilmesinin Rusya’nın politikasını destekleyeceği ve ayrılıkçılara imkan tanınacağı öne sürülüyor.

Kremlin'in memnuniyet duyduğunu açıkladığı formüle ilişkin Zelenskiy açıklama yapmak ve gerekçelerini sıralamak zorunda kaldı.

Ayrılıkçıların seçim esnasında Ukrayna yasalarını uygulamaya ikna etme ve bölgede nasıl etkisiz hale getirileceği bilinmiyor. AGİT’in seçim sonuçlarını olumsuz kabul etmesi halinde Ukrayna’nın bölgenin kontrolünü ayrılıkçılara geri vermeyeceği ise çok açık. Bu durumda nasıl bir tablo çıkacağı da belirsiz.

Video konferans yoluyla halka seslenen Zelenskiy, savaşın sona ermesi ve Ukrayna topraklarının geri alınması için meselenin en yüksek düzeyde ve alanda ele alınması gerektiğini, bu adresin Normandiya Formatı olduğunu ifade etti. Yani Zelenskiy bu ifadeleriyle formül üzerinde uzlaşmanın bu zirvenin kapısını açan anahtar olduğunu göstermeye çalıştı.

Ayrıca formülün yol haritasından başka bir şey olmadığını vurgulayan Zelenskiy, formülün Kırım’ın ilhakını tanımayı ve Donbas’tan vazgeçmeyi önermediğine dikkati çekerek, aşırı milliyetçilerin ve eski Devlet Başkanı Poroşenko’nun eleştirilerine de cevap vermiş oldu.

Formüldeki belirsizlikler zinciri

Normandiya Formatı’ndaki liderler zirvesine giden yolu açan bu formülün uygulanması noktasında pek çok soru işareti bulunuyor.

Formülün hayata geçirilmesi halinde, Rus yanlısı ayrılıkçıların kontrolündeki Donbas’ta yerel seçimler, Ukrayna yasalarına göre nasıl uygulanacak? Kiev yönetimi ayrılıkçılarla özel bir anlaşma yapmak zorunda mı kalacak? Formül üzerinde uzlaşmaya varırken bile ayrılıkçılarla aynı kağıda imza atmayan Kiev yönetiminin elbette ayrılıkçılarla böyle bir anlaşmaya varması zor görünüyor.

Ukrayna yasaları çerçevesinde, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) kontrolünde, Ukrayna Merkez Seçim Komisyonu’nun organizasyonu ile seçim yapılsa bile, seçimler ayrılıkçıların kontrolünde mi yoksa Ukrayna güvenlik güçlerinin kontrolünde mi olacak? sorusu da cevap bekleyenler arasında.

Ayrılıkçıların seçim esnasında Ukrayna yasalarını uygulamaya ikna etme ve bölgede nasıl etkisiz hale getirileceği bilinmiyor. AGİT’in seçim sonuçlarını olumsuz kabul etmesi halinde Ukrayna’nın bölgenin kontrolünü ayrılıkçılara geri vermeyeceği ise çok açık. Bu durumda nasıl bir tablo çıkacağı da belirsiz.

Bölgenin özel statüye geçirilmesi için yasal alt yapı da hazır değil. Donbas’ın statüsü ile ilgili mevcut geçici yasa bu yılın sonunda dolacak. Parlamentoda Donbas’ın statüsüne yönelik yeni bir yasa çıkarılması gerekiyor.

Zelenskiy, kamuoyunun da görüşünü alarak yeni bir yasa hazırlayacaklarını ve söz konusu formülü bu yasaya dahil edeceğini bildirse de bu özel statünün nasıl olacağı konusunda netlik yok.

Zelenskiy’in bu konuda verdiği tek ipucu, "kırmızı çizgilerin" geçilmeyeceği ve galibiyet ve mağlubiyet durumunun olmayacağını söylemesi.

Tüm bu belirsizlikler arasında Kiev yönetiminin, "Steinmeier formülü" üzerinde uzlaşmaya vararak aslında diplomasinin kapısını zorlamaya çalıştığı tahmin ediliyor.

Her ne kadar bu formülün Normandiya zirvesi sonrası çöpe gitme ihtimali bulunsa da Kiev yönetiminin bu yolla Ukrayna krizini yeniden Batı’nın gündemine sokacağı düşünülüyor.

Kaynak: Bu analiz “AA”dan alıntıdır. Tüm “alıntı analizler” gibi yazıdaki ifadeler ve görüşler sahibine aittir.