Işık hızı nedir?

TEKNOLOJİ SERVİSİ

Işık yılı her ne kadar zamanı ölçüyor gibi anlaşılsa da, aslında bir uzaklık ölçüsü.

IŞIK YILI NE KADAR UZAK?

Bir ışık yılını, bir ışık hüzmesinin bir yıl içinde boşlukta aldığı mesafe olarak tanımlayabiliriz. Işık saniyede yaklaşık 300 milyon (tam olarak 299.792.458) metre hızla ilerliyor. Buna göre bir ışık yılı yaklaşık 9 buçuk trilyon (tam olarak 9.460.730.473.000) kilometreye denk geliyor.

GÖKBİLİMCİLER NEDEN MESAFELERİ IŞIK HIZI OLARAK ÖLÇÜYOR?

Evrenin büyüklüğünü anlatmak için metre hatta kilometre gibi ölçüler çok küçük ve anlamsız kalıyor. Örneğin güneşe en yakın yıldız olan Proxima Centauri'nin dünyadan yaklaşık 40 trilyon kilometre uzakta olduğunu düşünürsek, trilyonun sıfırlarını doğru hesaplamak yerine kolayca 4,22 ışık yılı uzaklığında diyebiliriz.

GÖRDÜĞÜMÜZ HER ŞEY ESKİ

Işık ölçülebilir bir hızda hareket ettiği için, gördüğümüz her şey eski. Yani gördüğümüz nesneler aslında o nesnelerin ışığın bize doğru hareket etmeye başladığı andaki hali. Mesela, bir odaya baktığımızda yaşanan gecikme bir saniyeden milyarlarca kez az olduğundan algılanamaz düzeyde. Ancak aya baktığımızda, onun sadece bir buçuk saniye önceki halini görüyoruz. Gün batışını seyrederken ise güneşin 8,3 dakika önceki halini izliyoruz. Asıl fark yıldızlar söz konusu olduğunda açığa çıkıyor. Yıldızlar ışık yılları uzaklığında olduğundan, biz onların ancak geçmişteki haline bakıyoruz. Gökyüzünün en parlak yıldızı Sirius dünyadan 8,6 ışık yılı mesafede, bu da demek oluyor ki, biz Sirius'a baktığımızda 8,6 yıl önceki halini görüyoruz. Cynus takım Yıldızı'nın en önemli yaz yıldızı Deneb ise dünyadan 2 bin 500 ışık yılı uzakta bulunuyor. Bu duruma göre Deneb parlayan ışığını Antik Çağ filozoflarından Aristo hayattayken göndermiş. Kısacası ışık bir zaman makinası gibi evrenin çok eski halini keşfetmemize olanak tanıyor.

GÖKBİLİMCİLER UZAKLIĞI NASIL IŞIK HIZI İLE ÖLÇÜYOR?

Besel 61 Cygni'nin uzaklığını dünyanın güneşin etrafındaki hareketinden dolayı gökyüzünde oluşan belirgin ileri-geri hareketi yani ıraklık açısını gözlemleyerek hesapladı. Iraklık açısı, ya da bir başka deyişle paralaks, gökbilimcilerin mesafe ölçerken halen sıklıkla kullandığı bir araç. Samanyolu'nun ötesinde, ıraklık mesafesinin Gaia'nın bile tespit edemeyeceği kadar küçük olduğu yerlerde gökbilimciler belirli değişken yıldızları ya da parlak süpernova patlamalarını gözlemleyerek uzaklığı hesaplıyor. Ancak yine de ölçüm için ıraklık mesafesini referans alıyor. Çalışmaları ıraklık açısı ile derinden bağlı olduğundan, gökbilimciler sıklıkla ikinci bir ölçüm birimi olarak "parsek" terimini kullanmaya başladı. Bir parsek 3,26 ışık yılına eşit. Bazen parsek bilimsel olarak daha ilgili görünse de, araştırmacılar parseğin yanı sıra ışık hızı terimini de kullanır oldu.