kip, her ilkbaharda Mars’taki kumulları süsleyen kıvrımlı yarıkların, kuru buzdan (katı karbondioksit) kaynaklandığını ortaya koydu.
1999 yılında ilk kez gözlemlenen bu gizemli yarıklar, sanki akan suyun bıraktığı izler gibi görünüyordu. Ancak yeni deneyler, bu izlerin aslında kumun altında canlı gibi hareket eden ve patlayarak ilerleyen karbondioksit buzunun buharlaşmasından kaynaklandığını gösterdi.
Utrecht Üniversitesi’nden jeolog Lonieke Roelofs şöyle diyor:
“Deneyi ilk kez izlediğimde, kendimi Dune filmindeki kum solucanlarının yüzeyin altında hareket ettiğini görüyormuş gibi hissettim!”
Araştırmacılar, “Mars Odası” adı verilen özel bir laboratuvarda, Mars’ın koşullarını taklit eden bir ortam yarattılar: ince bir atmosfer, aşırı soğuk, ve Mars’taki güneş ışığını simüle eden ışık koşulları.
Deneyde, kuru buz blokları farklı açılardaki kum yamaçlarına bırakıldı ve her anı yüksek hızlı kameralarla kaydedildi.
Sonuç oldukça çarpıcıydı:
– Dik yamaçlarda, buz blokları iz bırakmadan kaydı.
– Ama eğimli ve daha düz yamaçlarda, buz blokları kumun içine doğru kazmaya başladı. Küçük gaz patlamaları, kumları her yöne fırlatarak, tıpkı Mars’taki gözlemlenen yarıklar gibi kıvrımlı izler oluşturdu.
Araştırma ekibi, kuru buzun yarı saydam olduğunu ve güneş ışığının bu buz kütlesinin altındaki kumu ısıtabildiğini belirtiyor.
Tabandaki sıcaklık yükseldiğinde, kuru buz doğrudan katı halden gaz haline geçiyor (süblimleşme), bu da buzun altında bir gaz basıncı oluşturuyor. Bir noktada bu basınç aniden boşalıyor ve kum şiddetle fışkırarak net yarık izleri oluşturuyor.
Araştırmacılar, bu süreci dijital modellerle simüle ettiklerinde, 1 metre kalınlığındaki kuru buz kütlelerinin kumları 13 metre uzağa fırlatabildiğini gördüler. Bu da Mars yörüngesinden çekilen görüntülerle birebir örtüşüyor.
Ayrıca bu yarıkların yalnızca ince taneli kumlu yamaçlarda oluşmasının nedeni de açıklığa kavuştu: Bu tür kum, süblimleşme ve patlamanın daha verimli gerçekleşmesini sağlıyor.
Mars’ın atmosferi büyük oranda karbondioksitten oluşuyor ve kışın, kumulların üzerine 70 cm kalınlığında kuru buz tabakası birikiyor.
İlkbahar geldiğinde, bu tabaka erimeye ve buharlaşmaya başlıyor. Bu sırada buz kütleleri, kumul tepelerinden ayrılıp kaymaya başlıyor ve ardında bu eşsiz izleri bırakıyor.
