Dokumacı karıncalar, insanların asla başaramadığı bir işbirliği hilesini ustalıkla kullanıyor: Ekip büyüdükçe daha az çalışmak yerine, güçlerini ikiye katlıyorlar. Bunun sırrı iş bölümü: Bazıları sabitleyici (çapa) görevi görürken diğerleri çekme işini yapıyor. Bilim insanları buna “kuvvet mandalı (force ratchet)” adını veriyor; her yeni üyenin katılımıyla zinciri daha da güçlü hale getiren bir strateji.
Dokumacı karıncalar, insanların yüzyıllardır mücadele ettiği bir problemi çözmüş görünüyor: İnsan grupları büyüdükçe bireylerin katkısı azalır. Ancak Current Biology dergisinde yayımlanan yeni bulgulara göre dokumacı karıncalar bunun tam tersini yapıyor: Grup büyüdükçe her birey daha güçlü hale geliyor.
Bu durum ilk kez 1913’te Fransız mühendis Max Ringelmann tarafından keşfedildi. Halat çekme deneylerinde, daha fazla öğrenci katıldıkça toplam güç artsa da her bireyin harcadığı çabanın azaldığını gözlemledi. Bu “Ringelmann Etkisi”, ofis toplantılarından spor takımlarına kadar birçok alanda tekrarlandı. Fakat Macquarie Üniversitesi’nden davranış ekoloğu Madelyne Stewardson ve ekibi, dokumacı karıncaların grup büyüdükçe işbirlikçi yuva inşasında daha da başarılı olduklarını ortaya koydu.
“Her bir karınca, ekip büyüdükçe çekme gücünü neredeyse ikiye katlıyor. Yani kalabalıklaştıkça daha da iyi işbirliği yapıyorlar,” diyor Stewardson.
Stewardson ve ekibi, yapay bir yaprağa bağlı kuvvet ölçer kullanarak farklı büyüklükteki karınca zincirlerinin uyguladığı gücü test etti. Dokumacı karıncalar (Oecophylla smaragdina), Afrika, Asya ve Avustralya’da yaşayan ağaç böcekleridir. Gövdelerini zincirler gibi birbirine bağlayarak yaprakları katlayıp, larvalarının ürettiği ipekle yuvalarını inşa ederler.
Karıncalar işlerini ikiye ayırıyor: Ön taraftakiler aktif olarak çekiyor, arkadakilerse sabitleyici olarak direnç uygulayıp çekme gücünü depoluyor. Bu iş bölümü sayesinde zincirler güçlendikçe kuvvet mandalı mekanizması devreye giriyor.
Araştırmanın eş-yazarı Dr. Daniele Carlesso (Konstanz Üniversitesi & Max Planck Hayvan Davranışları Enstitüsü), zincirdeki karıncanın pozisyonuna göre rol değiştiğini açıklıyor:
Arkada: Karıncalar vücutlarını gererek çekme gücünü depoluyor.
Önde: Karıncalar yaprağı aktif olarak çekmeye devam ediyor.
Imperial College London’dan Dr. David Labonte, zincir uzadıkça yer tutuşun arttığını, böylece yaprağın geri çekme gücüne karşı daha iyi direnç sağlandığını belirtiyor:
“Uzun zincirler, sürtünmeyle bireysel çekme gücünü depoluyor; ekip adeta bir mandal gibi çalışıyor.”
Araştırmayı yöneten Dr. Chris Reid, bu keşfin sadece doğa için değil, robot teknolojileri için de önemli olduğunu söylüyor. Şu anda robotlar ekip halinde çalışırken tek başına üretebildikleri gücün ötesine geçemiyorlar. Oysa dokumacı karıncalar, bireylerin katkısının grup büyüdükçe katlanarak artabileceğini gösteriyor.
“Karıncaların kullandığı bu yöntem, çok bacaklı robot sürülerinde güç üretmek için hiç uygulanmadı. Ancak biz bunu denemeyi planlıyoruz,” diyor Reid.