BETÜL ACAR / HAYA

Hayâ nefsin, çirkin işleri yapmaktan sakınması ayıp olan fiil veya sözden korunmasıdır. Hayâlarını koruma konusunda çocuklara yardımcı olmak şer-i bir farziyet ve beşeri bir zorunluluktur. Hayânın fazileti konusunda hadisler gelmiştir. İbni Ömer (r a) rivayetle Rasulullah (sav) hayâ konusunda kardeşine öğütte bulunan Ensar`dan bir adamla karşılaştı, ona ”Bırak utansın “Şüphesiz ki hayâ imandandır buyurdu. Zeyd bin Talha bin Rukane`den rivayetle Rasulullah (sav) buyurdu ki: Her dinin bir ahlakı vardır. İslam`ın ahlakı hayâdır.

Rasulullah (sav) tabiat olarak insanların en yumuşağı yaşam olarak en mükemmeli şuur olarak vaciplerde en derini ve haramdan en nefret edeniydi. Ebu Said el Hudri (r a) rivayetle Rasulullah (sav) örtüsü içindeki bakire kızdan hayâlı idi. Hoşlanmadığı bir şey gördüğü zaman onu yüzünden anlardık.

 Hayâ iki çeşittir:

1. İrade ile kazanılan olmayıp, yaratılıştan gelen hayâdır.

Bu çeşit hayâ, Allah (cc) kula vermiş olduğu ahlakların en yücesidir, bunun içindir ki Rasulullah (sav) hayâ ancak hayır getirir diye buyurmuştur. Hayâ çirkin amelleri işlemekten ve kötü ahlaktan korur, güzel ahlaki davranışlarda bulunmaya teşvik eder. Bu yönüyle hayâ imanın hasletlerindendir. Eşecc`den rivayetle Rasulullah (sav) bana: “Sende Allah'ın verdiği iki haslet var ”dedi. Ben de bunlar hangileridir?"dedim."Hilm ve hayâ” diye buyurdu. Bunlar eskiden mi vardı yoksa sonradan mı ortaya çıktı dedim. “Bilakis eskiden vardı. Diye buyurdu. Bunun üzerine sevdiği iki hasleti bana verdiğinden dolayı Allah'a hamd olsun dedim. Hz. Ömer(ra) şöyle dediği rivayet olunmuştur. “Hayâlı kimse gizlenir, gizlenen kimse sakınır, sakınan kimse korunur."

2. İrade ile kazanılan hayâdır.

Bu da Allah'ı onun azametini kullarına yakınlığını onlara muttali olduğunu hain gözleri ve gönüllerin sakladığını bildiğini idrak etmekle olur. Bu iman hasletlerinden en büyüğüdür. Hatta ihsan derecelerin en üstündür. Şair ne güzel söylemiş: “Anne babasının onu hayatın kaderine terk etmesi ve zelil olarak geride bırakması yetimlik değildir. Yetim, kendisiyle ilgilenmeyen bir anne ve meşgul bir baba ile karşılaşan kimsedir. Rabbim bizi hayâsına bürünenlerden eylesin.