'Yılan' kelimesini düşündüğümüz an, çoğu insanın aklına ilk olarak "zehir" gelir. Çoğumuz zehrin öldürücü olabileceği veya bize zarar verebileceği konusunda hemfikiriz.
Peki bir yılanın kendi zehrinden etkilenip etkilenmediğini hiç merak ettiniz mi? Yılanlar zehirlerini ağızda üretir. Peki yılan, ürettiği zehri yanlışlıkla yutarsa ne olur? Veya bir yılan kendini soktuktan sonra zehirlenebilir mi?
Bu soruları yanıtlamak için önce yılanların nasıl ve neden zehir ürettiğine değinmemiz gerekiyor.
Zehrin yılan için önemi
Yılan zehiri, zehirli yılanlarda özel olarak değiştirilmiş tükürük bezlerinde üretilen sıvı bir salgıdır. Zehrin birincil amacı, avı hareketsiz hale getirmek ve yılanların sindirim süreçlerine yardımcı olmaktır.
Yılan zehirinin merkezi bileşeni proteindir. Bu toksik proteinler, yılan zehirinin ete enjekte edilmesinden kaynaklanan zararlı etkilerin asıl nedenidir.
Zehir ayrıca, büyük molekülleri hızlı bir şekilde parçalamaya ve yılan sindirimine daha fazla yardımcı olmaya yarayan özel enzimler içerir.
Enzim, yılan avındaki karbonhidratların, proteinlerin, fosfolipidlerin ve nükleotitlerin parçalanmasına yardımcı olur.
Yılan zehirinde bulunan ek bir bileşen olan polipeptit toksinler ise zehrin öldürücü etkisine neden olan elementlerdir.
Polipeptit toksinleri hücre fonksiyonunu bozar ve hatta hücre ölümüne yol açabilir. Yılan zehirinin belirli toksik bileşenleri, genel olarak tüm zehirli yılanlarda bulunurken, belirli toksinler belirli yılan türlerine özgüdür.
Yılan, zehri nasıl kullanır
Zehir için en yaygın enjeksiyon yöntemi dişlerin kullanılmasıdır. Dişler, dokuyu delebildikleri ve zehrin açılan yaraya akmasına izin verdikleri için dağıtım mekanizmalarında oldukça etkilidir.
Bununla birlikte, tükürme veya zehir atma gibi zehir vermek için farklı uyarlamalar geliştiren başka yılan türleri de vardır.
Zehir tükürmek veya fırlatmak, avına yönelik bir saldırı biçiminden ziyade bir savunma mekanizmasının amacına hizmet eder.
Yılanların zehri kullanma mekanizması
Her yılandaki zehir enjeksiyon mekanizması hemen hemen aynıdır ve dört ana bileşen içerir. Bunlardan birincisi zehirli bezlerdir.
Bu özel bezler öncelikle başta, özellikle boğazın arkasında bulunur, birincil amaçları zehir üretimi ve depolanmasıdır.
Bir diğer önemli bileşen, güçlü ve ikili bir amaca hizmet eden, kafada bulunan kaslardır. Bu kaslar, avı sıkıştırmaya ve delmeye yardımcı olurken, enjekte edilen zehir miktarını düzenlemeye de yardımcı olurlar.
Son iki kritik kısım kanallar ve dişlerdir. Kanallar, bezlerden dişlere zehir için bir yol sağlarken; dişler, zehrin içinden aktığı içi boş kanallara sahiptir
Bir yılan, kendi kendini zehirleyebilir mi
Zehir tükürük bezinde bulunduğuna göre, yılan onu yanlışlıkla yutar ve sindirirse ne olur? Zehirli yılanlar, kendi zehirlerini yuttuklarında ve sindirdiklerinde herhangi bir zarar görmez.
Çünkü zehirdeki birincil bileşen proteindir. Protein toksinlerinin güçlü olması için, vücut dokusuna veya kan dolaşımına enjekte edilmeleri veya emilmeleri gerekir.
Yılan zehirinin yutulması zararlı değildir, çünkü bu zararlı toksinler mide asidi ve sindirim enzimleri tarafından zararsız formlarına parçalanırlar.
Ancak zehir, bir yılanın başka bir yılanı ısırması sonucunda ya da yılanın kendisini ısırması yoluyla kan dolaşımına girerse, zehrin etkisi kendisini gösterir.
Özetle bir yılan, zehri doğrudan kan dolaşımına girecek şekilde kendini ısırarak intihar edebilir. Ancak yılanlar, kendi zehirlerini yuttuklarında herhangi bir zarara uğramazlar.