Farklı şekillerdeki mağaraları ve antik çağ kalıntılarıyla dikkat çekiyor. 12 bin yıllık geçmişiyle; insanlık tarihine ışık tutan eserleri barındırıyor. Çayönü Höyüğü ve Hilar Mağaraları; Diyarbakır'ın önemli turistik noktalarından biri. Çayönü ve Hilar mağaraları Diyarbakır'ın Ergani ilçesine 7 kilometre uzaklıkta bulunuyor.
Geçmişi binlerce yıla dayanan bu iki tarihi mekan ziyaretçilerini bekliyor. Ergani ilçesine bağlı Sesverenpınar Köyü’nde bulunan Çayönü ve Hilar Mağaraları, birinci derece arkeolojik ve doğal sit alanı.
Bölgede 1964'te başlayan ve hala devam eden arkeolojik kazılar sırasında, Cilalı Taş Devri'ne ait önemli bulgulara rastlandı. Buğday ve mercimek gibi bitkilerin ilk olarak bölgede ekildiği, koyun ve keçilerin bölgede evcilleştirildiğini gösteren kalıntılara ulaşıldı.
Ziyaretçilerden biri, "En son tarih derslerinde görmüştük hilar mağaralarını şimdi canlı olarak gördüm. bazı yerleri okumasıyla gezip görmesi farklı oluyor, geldik, gezdik, görüyoruz, gayet güzel görünüyor" dedi.
Bir başka ziyaretçi ise, "Buranın tarihi 12 bin yıllık. Tarımın ilk geçtiği yer, bütün evcil hayvanların evcilleştiği ortam, buğdayın bulunup evcilleştirildiği bir ortam, birçok şeyin ilki diyebiliriz" ifadelerini kullandı. Kazıların devam ettiği bölge; ziyaretçilerini büyülüyor.