Büyüme üzerine en çok etki eden iki hormondan biri büyüme, diğeri tiroit hormonudur. Araştırmalara göre, büyüme hormonu seviyeleri gün içinde artma ve azalmalar gösterebiliyor. Büyüme hormonu en çok geceleri uykuda salgılanıyor.
Çocuk Endokrinolojisi Uzmanı Prof. Dr. Cengiz Kara, çocuklarda büyüme ve gelişme ile ilgili bilgilendirmelerde bulundu.
Kara, "Büyüme hormonu, beyin bölgesinde bulunan hipofiz bezinden salgılanır. Büyüme hormonu seviyeleri gün içinde artma ve azalmalar gösterir; en çok gece uykuda salgılanır. Uyku, egzersiz, fiziksel stres, ergenlik, açlık ve kan şekerinde düşme büyüme hormonu salgısını uyarır. Büyüme hormonunun başlıca biyolojik etkisi, boy büyümesini artırmaktır. Ayrıca kemik kalınlığını, yumuşak doku (kas) büyümesini, protein üretimini, insülin direncini ve kan şekeri seviyesini de artırır." dedi.
"12 yaşında doğum boyunun 3 katına ulaşılır"
Ortalama doğum boyunun 50 santim olduğunu bildiren Kara, sözlerine şöyle devam etti: "Bir bebek ilk yıl 25 santim uzayarak doğum boyunun 1,5 katına ulaşır. Sonrasında büyüme hızı giderek yavaşlar. İkinci yıl ortalama 12 santim, üçüncü yıl 8 santim ve dördüncü yıl 7 santim olur. Dolayısıyla çocuklar 4 yaşta ortalama 102 santim boy ile doğum boyunun 2 katına ulaşırlar. Sonraki yıllarda ergenliğe kadar yıllık büyüme hızları ortalama 5-6 santim artarak devam eder. Böylece 12 yaşta, erkekler ortalama 150 santim ve kızlar 153 santim ile doğum boyunun 3 katına ulaşır."
Türkiye ortalaması: Kızlar 163 santim, erkekler 176 santim
Araştırmalara göre, Türkiye'de nihai erişkin boy uzunluğunun kızlarda ortalama 163 santim, erkeklerde ise 176 santim olduğunu kaydeden Kara, "Büyüme hızı yıllık bir santimin altına düşmüşse büyüme tamamlanmak üzeredir. Ergenlik döneminin sonunda erişkin boyun yüzde 99'u tamamlanır. Kızlar yaklaşık 16 yaşında ve erkekler 18 yaşında erişkin boylarına ulaşır. Kızlarla erkeklerin büyümesi ergenlik döneminde farklılaşır. Bu farklılık, erişkin boy ortalamalarının farklı olmasını sağlar. Kızların ergenlik büyümesi erkeklere göre 2 yıl önce başlar ve sonlanır. Kızların 2 yıl daha az uzaması, 8-10 santim fark yaratır. Ergenlikte erkekler toplam 25-30 santim uzarken, kızlar 20-25 santim boy atarlar, bu da 3-5 santim civarında farka neden olur. Böylece erkeklerin ortalama erişkin boyu, kızlarınkinden yaklaşık 13 santim uzun olur." ifadelerini kullandı.
"Büyüme geriliği 2 yaşından sonra belirlenebilir"
Büyüme geriliğinin 2 yaşından sonra belirlenebileceğini belirten Kara, "Büyüme geriliği bir zaman dilimindeki büyüme hızının yaşıtlara göre geri olmasıdır. Örneğin, 6 yaş ile ergenlik arasındaki bir çocuğun yıllık büyümesi 4,5 santimden azsa 'büyüme geriliği' vardır. Büyüme hızını değerlendirirken büyüme eğrilerinden yararlanılır. Hayatın ilk 2 yılında büyüme eğrisinde aşağı veya yukarı fizyolojik sapmalar gözlenebilir. 2 yaşından büyük bir çocuğun büyüme eğrisinde aşağı kayma gözlenirse büyüme geriliği vardır." şeklinde konuştu.
"Erken ergenlik kısa boya neden olabilir"
Kara, ergenlik öncesinde yıllık 5-6 santim uzayan çocuğun ergenlikle beraber büyümesinin yeniden hızlandığını belirterek, şunları kaydetti: "Ergenlikte artan cinsiyet hormonları, özellikle östrojen hormonu kemiklerin olgunlaşmasını ve dolayısıyla büyüme plaklarının kapanmasını hızlandırır. Ergenlik bir yandan büyümenin hızlandığı, diğer yandan ise tamamlandığı bir dönemdir. Erken ergenlik çocuğun yaşıtlarına göre daha hızlı büyümesine yol açtığı için başlangıçta uzun boya neden olur. Ancak büyüme plakları daha erken kapandığı ve büyüme erken sonlandığı için nihai boy kısa kalır. Bu durum özellikle küçük yaşlarda başlayan ve hızlı seyir gösteren erken ergenlik için geçerlidir. Ergenliğin erkene kayması her zaman büyümeyi olumsuz etkilemez. Erken ergenlik şüphesi olan her çocuğun endokrin uzmanları tarafından özel olarak değerlendirilmesi gerekir."
"Geç ergenlik kol ve bacak oranını bozabilir"
Ergenlik gecikmesi olan bazı çocukların kalıcı sorunlarının varlığına değinen Kara, "Yani ergenlik ya hiç başlamaz ya da başlasa bile tamamlanmaz. Bu çocukların cinsiyet hormonları eksik olduğu için büyüme plaklarının kapanması gecikir ve bu nedenle boy uzaması devam eder. Bu dönemde daha çok kol ve bacak boyu uzadığı için vücudun oranı bozulur. Bacak boyu gövdeye göre orantısız uzun hale gelir, yine kulaç mesafesi boydan daha uzun hale gelir. Ergenlik gecikmesi olan çocuklarda uzun kol ve bacaklarla orantısız bir vücut yapısı oluşabilir." dedi.
"Büyüme geriliğinin en sık nedeni beslenme yetersizliği"
Boyu yeterince uzamayan bir çocukta pek çok sorun olabileceğini dile getiren Kara, "Diğer nedenler dışlandıktan sonra büyüme hormonu eksikliği olup olmadığı değerlendirilebilir. Büyüme geriliğinin en sık nedeni beslenme yetersizliğidir. Beslenme yetersizliği, geri kalmış ülkelerde daha çok gıda alımında yetersizliğe bağlıyken, gelişmiş ülkelerde kronik hastalıklara bağlı gelişir. Büyüme hormonu eksikliğinin en önemli ve çoğu zaman tek belirtisi, büyüme geriliği ve boy kısalığıdır. Ağır olgularda cücelik meydana gelir. Vücut yapısı orantılı küçüktür. Doğuştan büyüme hormonu eksikliklerinde büyüme bebeklikten itibaren bozulabilir. Yaş büyüse de vücut küçük, yüz bebeksi kalır; alın belirgin, yüz kemikleri, burun ve çene küçüktür. Dişler geç çıkabilir. Eller ve ayaklar küçüktür. Kemik gelişmesi geri kalır ve ergenlik gecikir. Zekâ genellikle normaldir." ifadelerini kullandı.
Son olarak Kara, "Büyüme hormonu içeren preparatlar mevcuttur. Bu ilaçlar enjeksiyon formunda hazır bulunur. Her gece yatmadan önce cilt altına uygun dozlarda uygulanır. Bunun için ailelere özel eğitim verilir. Aileler, büyüme hormonu enjeksiyonlarını evde kolayca uygulayabilir. Büyüme hormonu eksikliği olan çocuklarda tedavi büyüme plakları kapanana dek sürdürülür. Ancak, çocuğun tedavi altındaki büyümesi ve İGF-1 hormon düzeyi yakından takip edilmelidir. Uygun doz ayarlamaları yapılmalı, yetersiz veya aşırı tedavinin olumsuz etkilerinden kaçınılması gerekir. Çocuğun boy ölçüsü toplum için geliştirilmiş büyüme tabloları ve eğrileri üzerinde değerlendirilir. Eğer boy uzunluğu yaş grubuna göre yüzde 3'ün altında ise boy kısalığı vardır. Boy yüzde 3-97 arasında ise normal sınırlar içindedir." şeklinde bildirdi. (İLKHA)