İSMAİL EBU’L İZ EL CEZERİ

Bilgisayarların temellerini atan ve dünyanın ilk sibernitik bilgini, fen ve teknik adamı. Dünyanın ilk programlanabilen insansı robot, saatlar, su makinaları, şifreli kilitler, şifreli kasalar, termos, otomotik kapılar, otomotik sofra aletleri, kan aldırma, kan basıncı ölçme aletleri, tulumba ve pompalama sistemleri, kaldıraç ve iş makinaları, otomatik çocuk oyuncakları gibi 60 makine mucidi alim

 

BAZI İCADLARI

Tavus Kuşlu İkram Makinesinde:  Tavus kuşunun ağzından dökülen su, hükümdarın ve konuklarının ellerini yıkamasını sağlıyordu. Bu yıkama işlemi süresince, aşağıdaki havuzda toplanan suyun kaldırdığı şamandıranın harekete geçmesi ile yukarıda makinenin ortasındaki gizli bir kapıdan "Otomatik Hizmetçi" elinde, içecek ya da meyve çömleği ile çıkıyordu. Konuklar hayret dolu bakışları ile bu içecek ve meyveleri alınca, bu kez, "Otomatik Hizmetçi" aynı gizli kapı içinden geri çekiliyordu. Onun yerine elinde" Havlu Tutan Otomat" ortaya çıkıyordu.

Abdest makinesi: En ilginç makinelerinden bir tanesi de, Artukluoğlu Hükümdarının önerisi ve buyrukları üzerine yapmış olduğu "Otomatik Abdest Alma Makinesidir. Artuklu Hükümdarı, makinenin yanına yaklaştığı anda "Otomat Adam" elinde tuttuğu testiden hükümdarın eline su dökmeye başlıyordu. Hükümdar, abdest alma işini tamamladığında aynı "Robot Adam", bu kez diğer elinde tuttuğu havlu ve tarağı, hükümdara uzatıyordu.

Filli Su Saati: Karmaşık bir işleyişi olsa da basite indirgeyerek şöyle anlatalım; ilk yarım saatte sağdaki şahin ağzındaki topu sağdaki yılana bırakır. Daha sonra yılan topu vazoya koyar. Fil sürücüsü balta ile filin başına vurur. Top filin göğsünden çıkıp, karnında asılı duran çana düşünce ses çıkar ve yarım saat geçtiği anlaşılır. Kalan yarım saatte ise aynı olaylar düzeneğin sol tarafında cereyan eder ve bir saat geçmiş olur.

 

İsmail Ebu’l iz kimdir?

Avrupa’da yayın yapan Nature Dergisi kendisi hakkında “12. yüzyıl Müslüman mühendisliğinin doruğuna erişmiş bir kişi” olarak nitelendirdiği, dünyanın ilk sibernetik âlimi olan Ebul İz 1153 yılında Cizre’de doğdu.

Adı İsmail olup, lakabı Ebul İz, babasının adı Razzaz’dır. Kısaca İsmail Ebu’l İz el Cezeri olarak adlandırılır. Zamanında icatlarından dolayı “Bediuzzaman” olarak vasıflandırılmıştır. Batı dünyası onu Cazari (Gazari) olarak tanır.

Kitab-ül Hiyel

Meşhur olduğu en büyük ve en değerli eseri, Arapça yazdığı bütün icat ve tekniği topladığı kitaptır. Kitabın adı El Cami-u Beyn’el İlim Vel’ Amel-En Nafi’ Fis Sanaat’il Hıyel/İlim ve Tekniğin Birleşmesiyle, Hayal San’atının Toplamı”dır. Kısaca Kitab-ül Hiyel denilmektedir.

6 bölümden oluşan Kitab-ül Hiyel, otomatik kuşlar, otomatik yüzen kayık, birbirine şerbet ikram eden iki adam, iki bölümlü testi (bugünkü termos), su çarkı kepçe mekanizması, motor-kompresör mekanizması ile ilgili pek çok şekil barındırıyor. Kitabın içeriğindeki tüm şekilleri Cezeri bizzat çizmiş ve renklendirmiş.

Artuklu sarayında      

İsmail Ebu’l İz, Artuklu Sultanı Kara Aslan’ın (Saltanatı: M:1144-1174) torunu ve Diyarbakır hükümdarı Ebu’l-Feth Nasıruddin Mahmud için bu eseri yazdığını bildirmektedir.

1170-1181 yılında Cizre’de hükümdarlık sürdüren Seyfeddin Gazi Bin Kutbettin Zengi zamanında Ebu’l İz üzerine büyük bir baskı uygulanmış ve bu baskıya dayanamayan Ebu’l İz 1174 yılında Diyarbakır’da Artukluların sarayına yerleşmiştir.

Eserleri dünyanın       dört bir yanında

Eserleri; Topkapı Sarayında 4, Süleymaniye Kitaplığında 1, Bağdat Cahıs Kütüphanesinde 1, Dublin Chesterbeatly Kütüphanesinde 1, Oxford Bodleian Kütüphanesinde 2, Leiden Üniversite Kütüphanesinde 2,  Paris Bibliothegue Nationalde Kütüphanesinde 3 adet olmak üzere dünyanın değişik yerlerinde toplam 16 adet bulunmaktadır. Ayrıca ABD’nin çeşitli müze ve koleksiyonlarında farklı yazmalardan koparılmış, minyatürlü sayfalar bulunmaktadır.

Bilgisayar ve                          otomasyon babası

Ebu’l İz El Cezeri büyük bir fen ve teknikçi olmakla birlikte, mühendis, ressam, sanatkar, hattat, ve dünyanın ilk sibernetik âlimi, “elektronik beyin” in “komputer teknoloji” nin ve “otomasyon sistemi” gibi bilimsel gelişmelerin de öncüsüdür. Matris hesabının da mucidi olan Ebul İz, günümüzün vazgeçilmezi Bilgisayar`ın fikir babası kabul ediliyor.

Hayatı kolaylaştıran   bazı icadları

El Cezerî`nin yaptığı icatlar arasında şunlar vardı: Saat çeşitleri, otomotik kapılar, otomatik sofra aletleri, kan aldırma, kan toplama ve kan basıncı ölçme aletleri, fıskiyeler, müzik otomatları, boşalmayan havuzlar, tulumba ve pompalama sistemleri, şifreli kilitler, musluklar, kaldıraç ve iş makinaları. Bunlar arasında en çok ilgi çeken ve ancak 20. yüzyılın sonlarında musluklara uyarlanabilen otomatik abdest alma robotuydu. Bu robot, musluğun altına el uzatıldığında otomotik olarak ibrikle su döküyordu.

El Cezeri’nin yaptığı makine parçalarının bir kısmı kendisinden 200-350 yıl sonra yaşamış Giovanni de Dondi ve Leonardo da Vinci’nin eserlerinde rastlanmaktadır.

İcatlarını şifrelerdi

İstanbul Topkapı Sarayı’nda bulunan El Cezeri’ye ait kitabda, minyatür ve çizimler üzerindeki işaretler şifrelidir. Kitabın sonunda bu şifreleri açıklayan bir anahtarı bulunmaktadır. Cezeri, 21 tane Arap harfini kullanmış ve harfe karşılık iki işaretle temsil edilmiş, ancak “Kef” harfi bir işaretle temsil edilmiştir. Gizli simya ilminden esinlenerek yaptığını bilim adamları tahmin etmektedir.

Vefatı

Ömrünün 25 yılını Diyarbakır Artuklu Sarayında İslama hizmetle ve İslami bir toplumun ancak Allah’ın kitabına sarılmakla sanatta, teknikte, fende ve diğer ilimlerde yükseleceğini insanlara anlatmakla geçiren Ebu’l İz, bunu kendi hayatında ortaya koyarak ortaçağ İslam dünyasında yeni bir çığır açmıştır. 1233 yılında Cizre’de hayata gözlerini yuman İsmail Ebu’l İz el Cezeri, Hz.Nuh türbesine yakın bir yerde defnedilmiştir. Gerek Türkiye’den, gerekse de Avrupa’nın değişik coğrafyalarından gelen ziyaretçilerin akınına uğramaktadır.