■ KÜLTÜR - SANAT
Nizamiye Medreselerinin eğitim müfredatı sistematik olup çağın ihtiyacını karşılamak üzere tasarlanmıştı.
Medresede okutulan başlıca dersler şunlardı: Kur`an ve Kur`an ilimleri, Hadis, Şafiî fıkhı ve Şafiî fıkıh usulü (İslam Hukuku Metodolojisi), Eşari Kelamı, Arap edebiyatı, Arapça grameri, Vaaz, Riyaziye ve Ferâiz (İslam miras hukuku). Hocalar derslerini öğrencilerin bulunduğu yerden daha yüksek bir kürsüde verirlerdi. Ders saatleri, mevsimlere, dersin niteliğine ve hocaların ilmi mertebesine göre değişirdi. Dersler hafta boyunca öğleden önce başlar öğle, ikindi ve yatsı namazlarından sonra da devam ederdi. Eğitim dili Arapça idi. Yirmi yaşını aşkın öğrencilerin girebildiği medresede eğitim süresi dört yıldı.
Nizamiye Medresesi, yüksekokul olmasından dolayı öğretimde takip edilen metodu olduğu söylenemez. Hiçbir metod hocaya telkin edilmiyordu; Muhtemelen her hocanın kendine özgü metodu vardı.
Nizâmülmülk medreseyi Bağdat`ta kurduğu zaman, bizzat kendisi ve kendisinden sonra ailesinden gelenler bu kuruluşun şeref idarecileri olarak seçildi. Medreseler, Nizâmülmülk zamanında ve ölümünden sonra halefleri tarafından atanan yüksek bir memur “Nâib” tarafında idare edilirdi. Medresede Nâib, hocalar ve yardımcı hocalardan başka, muhasebeciler, kütüphane müdürleri ve bir de namaz kıldıran imam vardır. Vakıf hesap defteri iyi matematik bilen uzman bir memur tarafından tutuluyordu.
Bağdat Nizamiye Medresesi`nde 6 bin, Nişabur Nizamiye Medresesi`nde ise 300-400 öğrencinin eğitim gördüğü rivayet edilir.
Nizâmülmülk kurduğu medreselerle bizzat meşgul oldu ve her medreseye bağlı bir kütüphane kurdurdu. Yakut, tarafından ziyaret edilip hayranlıkla zikredilen Merv`deki Nizamiye Medresesi`nin önemli bir kütüphanesi vardı. Aynı şekilde İsfahan ve Nişabur`daki medreselerine de önemli kütüphaneleri bulunuyordu.
Nizâmülmülk insanları elinde bulunan nadir kitapları kendisine vermeleri için teşvik etmiş, âlimlerinden yazdıkları kitaplardan istemiş, Irak ve İran`daki okulların kütüphaneleri bu kitaplarla zenginleşmiştir. Birçok tarihçi Bağdat Nizamiye Kütüphanesi`ni hayranlıkla anlatırlar.
Bâharzi, Nizâmülmülk`ün çok kıymetli eserleri içinde barındıran kütüphane kurduğunu ve bu sayede bu eserlerden yararlanmak isteyen öğrencilerin uzun seyahatler yapmasına gerek kalmadığını belirtir. Bağdat Nizamiye Medresesi Kütüphanesi 1116 yılında çıkan yangında yandı fakat öğrencilerin büyük fedakârlıkları sayesinde kitaplar yanmaktan kurtarıldı. 1132`de kütüphane yeniden inşa edildi. 1258 yılındaki Moğol istilasından zarar görmediği söylenirse de bu zengin kütüphaneden günümüze hiçbir eser kalmamıştır.
Bu medresede yetişen büyüklerden bazıları:
• Gazali
• Ömer Hayyam
• Hakani
• Sadi
• İbn-i Şeddad
• Ömer Sühreverdî
• Ahmed Bin Musa, 10. yüzyılda yaşamıştır. Sistem mühendisliğinin öncüsüdür.
• Ali Bin İsa, 11. yüzyıl da ilk defa göz hastalıkları ile ilgili eser veren bilim insanı.
• Birûni, Dünyanın döndüğünü ilk bulan bilim insanı.
• İbni Cessar, Cüzzam hastalığının sebep ve sonuçlarını açıklayan ilk Müslüman doktor.
• İbn Havkal, coğrafyacı
• İbni Heysem, Optik biliminin ilk kurucusu ünlü fizikçi.
• İbni Karaka, Torna tezgâhını yapan bilgin.
• İbni Rüşd, Ünlü bir doktor, astronom ve matematikçi.
• İbni Sina, Ünlü hekim ve fizikçi
• İbn-i Yunus, Galileo`dan önce sarkaçı bulan astronom.