DİYARBAKIR- Diyarbakır (Amed) üzerinde barındırdığı mimari eserlerle İslam Kültür ve medeniyetini temsil eden önemli şehirlerden biridir. Bu eserlerden biri olma özelliği taşıyan ve halk arasında Peygamber Camii olarak bilinen Nebi Camii, Akkoyunlu dönemine ait bir eser olup 15. Yüzyıldan kalma kare planlı tek kubbeli bir camidir. Minare kitabesinde Hz. Muhammed`in hadisleri "kale-n nebi" ifadesi ile nakledildiği için, cami halk arasında Nebi Camii, Peygamber Camii, Cami-un Nebi olarak anılmaya başlanmıştır. Cami 1954-1962, 1974-1975-1976, 2006 yıllarında onarılmıştır.
Nemi Camii Kasap Hacı Hüseyin Vakfı adına kayıtlıdır. Kasap Hacı Hüseyin adlı kişi 1530 yılında minareyi ve Hanefiler bölümünü yaptırmıştır. Şafiler kısmını örten ahşap kirişlemeli tavan 1927 yılında çürüyüp çökmesi nedeni ile o tarihten 1955 yılına kadar ibadete kapalı kalmış, 1955 yılında da yeri Gazi Caddesine katılmak üzere yıkılmıştır.
Cami enine dikdörtgen planlıdır. Caminin önünde kuzey cephede revak şeklinde son cemaat yeri bulunmaktadır. Ön cephede ortada iki sütun yanlarda duvara oturan üç sivri kemer yer almaktadır. Sütunlar mermerdendir. Sütunlar mermer kaideye oturmaktadır. Kaidenin alt kısmı kare şeklinde, üst kısmı armudidir. Kaidenin sütunda birleştiği kısımda bir bilezik bulunmaktadır. Sütun başlıkları siyah bazalt taşındandır. Başlıkların köşeleri pahlıdır.
Son cemaat yerini döşemesi taştan, giriş kapısını önü hariç diğer kısımlar seki şeklinde yükseltilmiştir. Son cemaat yerinin duvarları siyah bazalt taş ve beyaz taş ile örtülmüştür. Son cemaat yerinden bir kapı ile harim kısmına girilmektedir.
Harim kısmı ortada yanlarda birer ayağa, diğer kısımlarda güney ve kuzey duvarlara oturan kemerlerin taşıdığı bir kubbe ile örtülür. Ayaklar yan duvarlara kemerle bağlanmıştır.
Minare yıkılan Şafiler kısmının ön cephesine yakın bir yerde iken bugünkü yerine taşınmıştır. Camini doğu cephesine yakın bir yerde bulunmaktadır. Kare planlıdır. Kare planlı gövde oldukça yüksektir. Giriş kapısı kuzey cephede ve basık kemerlidir. Gövdede mazgal ve pencereler bulunmaktadır.
Avlunun kuzeyinde tuvaletler yer almaktadır. Tuvaletlerin üzeri tonoz örtülüdür. Çeşitli dönemlerde yapılan müdahalelerle değişikliğe uğramıştır.
Kare gövdeli minaresindeki hadislerle ve beyaz-siyah taşın nöbetleşe kullanılmasının yarattığı ahenkle görülmeye değer bir Akkoyunlu dönemi eseridir. Yapı çok geniş bir alan üzerine yayılmış bir halde üç bina şeklinde Şafiler kısmı, Hanefiler kısmı ve medrese olarak inşa edilmiştir. 1955 yılında Gazi Caddesi`nin genişletme çalışmasında tahrip edilmiş, günümüzde ise Şafiler bölümü ve medresenin bir kısmı mevcuttur.
Seyahatnamede Nebi Camii
Nemi Camii Kasap Hacı Hüseyin Vakfı adına kayıtlıdır. Kasap Hacı Hüseyin adlı kişi 1530 yılında minareyi ve Hanefiler bölümünü yaptırmıştır. Şafiler kısmını örten ahşap kirişlemeli tavan 1927 yılında çürüyüp çökmesi nedeni ile o tarihten 1955 yılına kadar ibadete kapalı kalmış, 1955 yılında da yeri Gazi Caddesine katılmak üzere yıkılmıştır.
Cami enine dikdörtgen planlıdır. Caminin önünde kuzey cephede revak şeklinde son cemaat yeri bulunmaktadır. Ön cephede ortada iki sütun yanlarda duvara oturan üç sivri kemer yer almaktadır. Sütunlar mermerdendir. Sütunlar mermer kaideye oturmaktadır. Kaidenin alt kısmı kare şeklinde, üst kısmı armudidir. Kaidenin sütunda birleştiği kısımda bir bilezik bulunmaktadır. Sütun başlıkları siyah bazalt taşındandır. Başlıkların köşeleri pahlıdır.
Son cemaat yerini döşemesi taştan, giriş kapısını önü hariç diğer kısımlar seki şeklinde yükseltilmiştir. Son cemaat yerinin duvarları siyah bazalt taş ve beyaz taş ile örtülmüştür. Son cemaat yerinden bir kapı ile harim kısmına girilmektedir.
Harim kısmı ortada yanlarda birer ayağa, diğer kısımlarda güney ve kuzey duvarlara oturan kemerlerin taşıdığı bir kubbe ile örtülür. Ayaklar yan duvarlara kemerle bağlanmıştır.
Minare yıkılan Şafiler kısmının ön cephesine yakın bir yerde iken bugünkü yerine taşınmıştır. Camini doğu cephesine yakın bir yerde bulunmaktadır. Kare planlıdır. Kare planlı gövde oldukça yüksektir. Giriş kapısı kuzey cephede ve basık kemerlidir. Gövdede mazgal ve pencereler bulunmaktadır.
Avlunun kuzeyinde tuvaletler yer almaktadır. Tuvaletlerin üzeri tonoz örtülüdür. Çeşitli dönemlerde yapılan müdahalelerle değişikliğe uğramıştır.
Kare gövdeli minaresindeki hadislerle ve beyaz-siyah taşın nöbetleşe kullanılmasının yarattığı ahenkle görülmeye değer bir Akkoyunlu dönemi eseridir. Yapı çok geniş bir alan üzerine yayılmış bir halde üç bina şeklinde Şafiler kısmı, Hanefiler kısmı ve medrese olarak inşa edilmiştir. 1955 yılında Gazi Caddesi`nin genişletme çalışmasında tahrip edilmiş, günümüzde ise Şafiler bölümü ve medresenin bir kısmı mevcuttur.
Seyahatnamede Nebi Camii
16. yüzyılda şehre gelen Evliya Çelebi, Nebi Camii hakkında; "Dağ Kapı yakınında eski bir camidir. Gayet ruhaniyetli olup kubbeleri kargirdir. Baştanbaşa kurşunludur. Dört köşe bir minaresi vardır. Bir tarafında Şafiler Camisi vardır. Avlusunda bulunan havuzu ve fıskiyesi sanatlıdır. Cemaati çoktur. Yapıcısının Hz. Peygamberi rüyasında görüp, onun öğretmesiyle yaptığı için Peygamber Camii derler" diye bahsetmiştir. (Fikret Kavgalı/Mehmet Ün-İLKHA)