Ukrayna ve Orta Doğu'da devam eden çatışmalar, kriz noktalarının her geçen gün artması ve dünya genelinde güvenlik durumunun kötüleşmesi, birçok ülkeyi askeri potansiyelini düşündürmeye zorlarken Batı Balkanlar da bu nedenle savunma alanında yeni yatırımlara yöneldi.
NATO üyesi Hırvatistan, Slovenya, Karadağ, Arnavutluk ve Kuzey Makedonya askeri bütçelerini artırırken örgüte üye olmayan Sırbistan ve Kosova da benzer bir yol izledi.
Bölgede savunma alanında geride kalan ülke ise NATO'ya üye olmayan Bosna Hersek oldu.
Savunma yatırımlarının yanı sıra Sırbistan ve Hırvatistan'ın zorunlu askerlik uygulamasını geri getirmesi de bölge ülkelerdeki savunma hareketliliğin diğer dalgasını oluşturdu.
Yatırımlarıyla en dikkati çeken ülke Sırbistan
Eski Yugoslavya ülkeleri arasında askeri tarafsızlık tutumuyla bilinen Sırbistan, son dönemde hem Fransa'dan satın aldığı "Rafale" tipi savaş uçakları hem de askerlik uygulamasını geri getirmesiyle en dikkati çeken ülke oldu.
Sırbistan Cumhurbaşkanı Aleksandar Vucic, ülkede 2010'da kaldırılan zorunlu askerlik uygulamasının geri getirileceğini ve askerliğin 75 gün olacağını açıkladı.
Başbakan Milos Vucevic de Fransa'dan satın aldıkları savaş uçaklarının ülkeye gelmesini sabırsızlıkla beklediklerini belirtti.
Savunma Bakanlığı ve ordunun verilerine göre Sırbistan, bu yılki askeri bütçesinde yüzde 37,9 yatırım oranına sahip.
Hırvatistan'da zorunlu askerlik geri geliyor
Bölge ülkelerinden NATO ve Avrupa Birliği (AB) üyesi olan Hırvatistan da 1 Ocak 2025 itibarıyla zorunlu askerlik uygulamasını geri getireceğini açıkladı.
Hırvatistan Savunma Bakanı Ivan Anusic, ülkede 2008'de kaldırılan zorunlu askerlik uygulamasının 2025 başında geri geleceğini belirterek bunun, 60 günlük bir uygulama olacağını duyurdu.
Hırvatistan'ın son yıllarda ABD'den Bradley zırhlı savaş araç ve Fransa'da "Rafale" tipi savaş uçaklarını satın alması, ülke ordusunun "modernleşmesi" olarak ifade edildi.
Hırvatistan Savunma Bakanlığı (MORH) verilerine göre, ordu modernizasyonu alanında 2024 askeri bütçesi 2016'ya kıyasla yüzde 622 arttı.
Karadağ ve Slovenya da askeri bütçesini artıranlardan oldu
2017'de NATO üyesi olan ve AB üyelik süreci devam eden Karadağ da gayrisafi yurt içi hasılanın (GSYH) en az yüzde 2'sini savunma alanına ayırdı.
Karadağ Savunma Bakanlığından yapılan açıklamada, 2024 yılı askeri bütçesinden yüzde 35,7'lik kısmın yatırıma ayrılacağı ifade edilirken ülkede devriye botu ve helikopter gibi yeni alımların gündemde olduğu aktarıldı.
Karadağ'da zorunlu askerlik 2006'dan bu yana uygulanmazken Sırbistan ve Hırvatistan'a nazaran bu uygulamanın geri getirilmesinin Karadağ'ın gündeminde olmadığı kaydedildi.
NATO ve AB üyesi olan bir diğer bölge ülkesi Slovenya, 2024 askeri bütçesini artıranlar listesinde yer aldı. Slovenya da 2003'te rafa kaldırdığı zorunlu askerlik uygulamasını geri getirmeyi düşünmeyen ülkeler arasında bulunuyor.
Kuzey Makedonya, ordusunun gelişmesine önem gösteriyor
2020'de NATO üyesi olan Kuzey Makedonya'da zorunlu askerlik uygulaması 2006'da kaldırılırken ordu, 2006-2007'de tamamen profesyonelleşti.
Zorunlu askerlik uygulamasının yeniden başlatılması kamuoyunda tartışılsa da ülke gündeminde henüz böyle bir konu bulunmuyor.
NATO üyeliği öncesi ve sonrası birçok uluslararası misyon ve tatbikata katılan Kuzey Makedonya, bir yandan da NATO standartlarına uygun savunma alanında donanımlar satın almayı planlıyor.
Başta Türkiye olmak üzere farklı NATO üyesi ülkeden askeri teçhizat hibesi kabul eden Kuzey Makedonya, ordusunun modernizasyonuna önem gösteriyor.
Kuzey Makedonya Savunma Bakanı Vlado Misaylovski, 30 Ağustos'ta Türkiye Milli Savunma Bakanlığı tarafından ordularına hibe edilen askeri ekipmanın teslim töreninin ardından yaptığı açıklamada, yeni ekipmanlarla ülke ordusunun modernizasyonuna devam edeceklerini ifade etti.
Kosova'dan ordunun güçlenmesi için adımlar
Kosova'da zorunlu askerlik uygulaması bulunmuyor. Ülke ve sınır ötesinde kriz yönetim operasyonlarını sağlaması, ülkede sivil savunma operasyonlarında ve doğal afetler ile diğer acil durumlarda görev yapması amacıyla 2009'da kurulan Kosova Güvenlik Gücünün (FSK) 2018'de yasal değişikliklerle silahlı kuvvetlere dönüştürülme süreci başlatıldı.
10 yıl sürmesi beklenen sürecin tamamlanmasıyla Kosova'nın yaklaşık 7 bin 500 askeri personele sahip olması bekleniyor.
Kosova hükümeti, 2022'de vatandaşların Savunma Bakanlığının bütçesine askeri alımlar için katkıda bulunabilecekleri Güvenlik Fonu'nu kurdu. Ayrıca Kosova hükümeti, 11 Eylül'de Kapsamlı Savunma Ulusal Programı'nı onayladı.
NATO üyesi ülkelerde uygulanan benzer sistemler esas alınarak hazırlanan program, gönüllü olarak toplumun doğal afet veya silahlı saldırılar durumunda orduya katılıp destek vermesi ile tepki ve direnç göstermeye hazır olması için ülkede ulusal dayanıklılık oluşturmayı amaçlıyor.
FSK'nin orduya dönüştürülme süreci kapsamında silah ve çeşitli ekipmanlar için 2021-2023 yıllarında 200 milyon avronun üzerinde kaynak ayıran Kosova'nın en dikkati çekici alımı, Türkiye'den geçen yıl satın aldıkları Bayraktar TB2 SİHA'lar oldu.
Öte yandan, Kosova NATO üyeliği için ön koşul olan Barış için Ortaklık Programı'na üye olmayı hedefliyor.
Bosna Hersek savunma hareketliliğinde bölgede en geride kaldı
Bosna Hersek'te 1992-1995'te yaşanan savaş sonrasında Dayton Barış Antlaşması'yla gelen karmaşık siyasi yapı gereği ülkede savunma ve askerlik alanlarında yeniliklere gidilmesi "imkansıza yakın" olarak değerlendiriliyor.
Bosna Hersek'in iki entitesinden biri olan Sırp Cumhuriyeti (RS) savunma alanında birçok yatırım yaparken ülkenin diğer entitesi Bosna Hersek Federasyonu (FBIH) bu noktada eksik kalıyor.
Arnavutluk'ta NATO'nun bölgedeki ilk hava üssü açıldı
Arnavutluk ise 2009'da NATO'ya üye oldu. NATO'ya girmesiyle birlikte zorunlu askerlik uygulamasını kaldıran ülke, belli kriterlere göre seçilen profesyonel personelden oluşan bir orduya sahip.
Mart 2024'te ülkenin güney kesimlerindeki Berat ilinin Kuçova Belediyesinde, NATO'nun Batı Balkanlar'daki ilk hava üssü olan Kuçova Taktik Hava Üssü'nün açılışı gerçekleştirildi.
Yetkililer, üssün Arnavutluk'a yeni jeo-stratejik bir önem verdiğine işaret ederken, Başbakan Edi Rama ülkenin batı kesimindeki Dıraç iline NATO'nun deniz üssünü inşa edilmesi yönünde çalıştıklarını ifade etti.
Zorunlu askerlik uygulamasının geri getirilmesi kamuoyunda tartışılsa da yetkililer, bu konuda resmi bir girişimde bulunmadı.
Temmuz 2024'te Arnavutluk Meclisi, askeri malzeme ve silah üretim zincirine bağlı bazı tesislerin yeniden faaliyete geçirilmesi için savunma alanı ve askeri sanayiye ilişkin bir yasa paketini onayladı.
Öte yandan Arnavutluk Mart 2024’te Türkiye-Arnavutluk Stratejik Ortaklığı kapsamında Bayraktar TB2 SİHA'ları teslim aldı ve bu dronlar Arnavutluk ordusunun envanterine girdi. 2024'ün başlarında Arnavutluk, ABD'den sipariş ettiği Black Hawk helikopterlerin de ilk kısmını teslim aldı.